род кветкавых раслін сям. крыжакветных. 6 відаў. Пашыраны ў Еўразіі, Паўн. і Усх. Афрыцы, Паўн. Амерыцы. На Беларусі 1 від — К. лекавы, або вадзяны крэс (N. officinale). Трапляецца па берагах рэк, на балотах, часам у вадзе.
Шматгадовыя травяністыя расліны. Лісце перыстарассечанае. Кветкі дробныя, белыя, у кароткіх тронках. Плод — стручок. К. лекавы — харч. расліна (ужываецца як прыправа і для салатаў). Культывуюць у Зах. Еўропе і ЗША.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Кве́цень1 (ж. р.) ’кветкі (зборнае)’ (ТСБМ). Гл. квет.
Кве́цень2 ’красавік’ (Нас., Сцяшк., Шатал.). Гл. квет. Бел.квецень памылкова разглядаецца як запазычанне з польск.kwiecień (Булыка, Запазыч., 145). У сапраўднасці гэта яшчэ праславянскае ўтварэнне: укр.квітень, рус.цветень, балг.цветен, серб.-харв.цветан, польск.kwiecień, чэш.květen, славац.kveteň. Суфіксальная дэрывацыя празрыстая: прасл.květ‑ьn‑jь. Прадуктыўны славянскі суфікс назоўнікаў ‑jь пашырае не менш прадуктыўны суфікс прыметнікаў ‑ьnъ. Назва месяца тады тлумачыцца як ’месяц цвіцення’ (Слаўскі, 3, 486; Краўчук УМШ, 1955, 3, 61; Шаур, Этимология–1971, 95).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паво́й1 ’травяністае павойкае пустазелле сямейства бярозавых’ (ТСБМ), ’плюшч’ (Яруш.), паво́і ’дэкаратыўная расліна Ipomea (Янк. 2), павойка ’горац ўюнковы Poligonum bistorta L.’ (Кіс., Інстр. II), пово́й, пово́я ’павой’ (ТС), паву͡ойка ’травы, кветкі’ (Бес.), паво́йнік ’павой’ (ТСБМ), ’ламан Clematis L.’ (Кіс., віц.). Да віць з іншай апафанічнай ступенню кораня (Гл. Фасмер, 3, 294; Мяркулава, Очерки, 108). Аналагічна ў іншых слав. мовах: рус.пово́й, укр.пові́й, польск.powój ’павіліка, уюнок’.
Паво́й2 ’какошнік’ (КЭС, віц.). Рус.пово́й ’павойнік, намітка’. Да віць з іншай апафанічнай ступенню кораня. Мяркуючы па геаграфіі, пранікненне з рус.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́раснік ‘крывацвет, Lycopsis arvensis L.’ (Касп.), старасцнік ‘тс’ (Кіс.), ста́раснік ‘паўночнік, Knautia L.’ (Шат.), ‘скабіёза’ (Кіс.), старасце́н ‘расліна Senecio paluster DC.’ (Байк. і Некр.), ста́расцень ‘расліна Senecio vulgaris L.’, старына́ ‘тс’ (Кіс.). Параўн. укр.старина ‘тс’, рус.старина́ ‘тс’, польск.starzec, чэш.stareček, ст.-чэш.starček, славац.starček. Несумненна, звязана са стары (гл.); паводле Врубля (Term. bot., 42), гэта выклікана тым, што кветкі раслін вянуць ужо вясной. Уплыў лацінскай назвы выразіўся ў спецыялізацыі форм са значэннем ‘стары’ для абазначэння раслін Senecio L. Гл. таксама Мяркулава, Очерки, 98–99; ЕСУМ, 5, 397–398.
1. Губамі і языком уцягваць у рот што-н. вадкае праз вузкую адтуліну ў чым-н.
С. малако.
2. Пра насякомых і некаторых жывёлін: усмоктваць у сябе што-н. вадкае пры дапамозе спецыяльных органаў.
Пчала смокча нектар з кветкі.
Авадні смокчуць кроў каня.
3. Трымаць у роце, размінаючы, размякчаючы губамі, языком і змочваючы слінай.
С. цукар.
4. Трымаючы што-н. у роце, рабіць смактальныя рухі языком і губамі.
С. соску.
С. лапу.
С. люльку (курыць).
5.перан., звычайна безас. Выклікаць тупы боль.
Смокча пад грудзямі.
◊
Смактаць кроўз каго-н. — мучыць, прыгнятаць каго-н., здзекавацца з каго-н.
|| наз.смакта́нне, -я, н.; прым.смакта́льны, -ая, -ае (да 1—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
freeze
[fri:z]1.
froze, frozen, freezing, – v.i.
1) замярза́ць, прымярза́ць
The water in the pipes froze — Вада́ ў тру́бах заме́рзла
The pipes froze — Тру́бы пазамярза́лі
2) маро́зіць
it is freezing today — Сёньня маро́зіць
3) паме́рзнуць
The flowers froze last night — Кве́ткі паме́рзьлі міну́лай но́ччу
4) застыва́ць (ад стра́ху, зьдзіўле́ньня)
2.
v.t.
1) замаро́жваць (і мя́са); пакрыва́ць лёдам
2) памаро́зіць (фля́нцы, кве́ткі)
3) ахаладжа́ць
4) informal замаро́жваць
to freeze wages (prices) — замаро́жваць заро́бкі (цэ́ны)
5) Med. замаро́жваць (для абязбо́льваньня)
3.
n.
1) замаро́жваньне n.
wage freeze — замаро́жваньне заро́бкаў
2) маро́зны, зімо́вы час
•
- freeze on to
- freeze out
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
urwać
зак.
1. парваць, пазрываць;
urwać kwiaty — пазрываць кветкі;
urwać owoce — пазбіраць (паздымаць) фрукты;
2. недадаць;
urwać zapłaty — недадаць платы;
3. абарваць, спыніць;
urwać mowę — спыніць гаворку;
4. адарваць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
разе́тка
(фр. rosette)
1) сабраныя ў пучок стужка, тасьма, шнур, якія служаць упрыгожаннем;
2) прыстасаванне з гнёздамі для ўключэння асвятляльных і награвальных прыбораў у. электрычную сетку;
3) элемент арнаменту ў выглядзе кветкі з аднолькавымі пялёсткамі (у мастацтве, архітэктуры);
4) маленькі сподачак для варэння, мёду і інш.;
5) група лістоў, якія скучана размешчаны на вертыкальным парастку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
рамо́нак, ‑нку і ‑нка, м.
1.‑нку. Травяністая расліна сямейства складанакветных задзіночнымі кветкамі, у якіх пялёсткі звычайна белыя, а сярэдзіна жоўтая. Віктар крочыў з МТС вузкай сцяжынкай, зарослай пахучым рамонкам і лапушыстым трыпутнікам.Даніленка.А на зямлі, сярод рамонку і палыну, блішчалі дзве калісьці ўтаптаныя, як ток, лапіны.Мележ.
2.‑нка. Кветка гэтай расліны. Іна сарвала, нахіліўшыся, рамонак і пачала сашчыкваць белыя пялёсткі.Ваданосаў.
3.‑нку; толькіадз. Высушаныя кветкі аднаго з відаў гэтай расліны, якія выкарыстоўваюцца як лячэбны сродак; лекавы настой на такіх кветках. Аптэчны рамонак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
