ЗГУСА́ННЕ КРЫВІ,
ахоўная рэакцыя арганізма, накіраваная на прадухіленне і спыненне крывацёку, праяўляецца ўтварэннем крывянога згустка. Адбываецца пры ўзаемадзеянні фактараў, наяўных у плазме і форменных фактарах (пераважна ў трамбацытах) крыві і тканак. Выдзелена 13 фактараў З.к. (абазначаюцца рымскімі лічбамі). Асн. фазы З.к.: утварэнне актыўнага трамбапласта, ператварэнне пратрамбіну ў трамбін; ператварэнне фібрынагену ў фібрын; стабілізацыя фібрыну. Кроў чалавека ў норме загусае за 5—12 мін. Парушэнні З.к. бываюць пры анамаліях трамбацытаў, сасудзістай сценкі, фактараў згусальнай і супрацьзгусальнай сістэм ці іх спалучэнні. Адрозніваюць колькасныя і якасныя змены (дэфіцыт ці лішак аднаго з фактараў, парушэнне яго актыўнасці або струк гуры і інш.), набытыя (дзеянне таксічных і лек. рэчываў, інфекцыі, анкалагічныя хваробы, парушэнні бялковага і ліпіднага абмену і інш.) і прыроджаныя. Вынікі парушэння: запаволенае З.к. і крывацёкі (дыятэз гемарагічны), паскоранае З.к. і лакальнае (трамбоз) ці генералізаванае ўнутрысасудзістае З.к.
Літ.:
Кудряшев Б.А Биологические проблемы регуляции жидкого состояния крови и ее свертывания. М., 1975;
Фермилен Ж., Ферстате М. Гемостаз: Пер. с фр. М., 1984.
А.В.Лявонава.
т. 7, с. 46
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БІЯІНДЫКА́ТАРЫ
(ад бія... + індыкатары),
віды, групы відаў або згуртаванні жывых арганізмаў, прысутнасць, колькасць або асаблівасці развіцця якіх сведчаць аб пэўнай накіраванасці і параметрах прыродных працэсаў, умоў або антрапагенных змен навакольнага асяроддзя. Многія арганізмы вельмі адчувальныя і выбіральныя ў адносінах да розных фактараў асяроддзя пражывання (хім. складу глебы, вады, атмасферы, кліматычных і пагодных фактараў, прысутнасці інш. арганізмаў і г.д.) і могуць існаваць толькі ў вызначаных, часта вузкіх межах змянення гэтых фактараў. Прысутнасць, напр., у вадаёме малашчацінкавых чарвей роду Tubifex, вусеняў двухкрылых насякомых роду Chironomus, Eristalis і інш. сведчыць пра пэўную ступень забруджанасці вады, бакаплаваў роду Gammarus, водарасцяў роду Fontinalis, фарэлі, харыуса і інш. — пра яе чысціню. Гл. таксама Сапробнасць, Таксобнасць.
т. 3, с. 169
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
аграэкало́гія
(ад агра- + экалогія)
раздзел прыкладной экалогіі, які вывучае ўплыў фактараў асяроддзя на прадукцыйнасць культурных раслін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
барахо́рыя
(ад бара- + -хорыя)
ападанне пладоў і насення пад уздзеяннем сілы цяжару без удзелу іншых фактараў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дэпапуля́цыя
(ад дэ- + папуляцыя)
памяншэнне колькасці папуляцыі віду жывых арганізмаў пад уплывам прыродных або антрапагенных фактараў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
клімататэрапі́я
(ад клімат + тэрапія)
выкарыстанне з лячэбна-прафілактычнай мэтай кліматычных фактараў (тэмпературы, атмасфернага ціску і інш.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
радыесенсібіліза́цыя
(ад радые- + сенсібілізацыя)
павышэнне адчувальнасці арганізмаў да іанізуючага выпрамянення пад уздзеяннем хімічных або фізічных фактараў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
прыма́т, ‑у, М ‑маце, м.
Кніжн. Перавага, найважнейшае значэнне; першаснасць. У поглядах на літаратуру М. Піятуховіч выходзіў з сацыялагічнага разумення творчай дзейнасці мастака, з прымату сацыяльна-эканамічных, гістарычных фактараў. Мушынскі. Загаловак «Песня кулікоў» на першы погляд аддае прымат мары над рэальнасцю. У. Калеснік. З Драздом пайшла Варона на заклад, Што лепш спяе, што лепшы голас мае, Што першы прыз бясспрэчна атрымае, Бо тут, маўляў, яе прымат. Валасевіч.
[Ад лац. primatus — першае месца, старшынство.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
алахо́ры
(ад ала- + гр. choreo = перасоўваюся)
расліны, якія распаўсюджваюцца пры дапамозе знешніх фактараў (ветру, вады, жывёл, чалавека).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
бактэрыяста́з
(ад бактэрыі + -стаз)
поўная затрымка росту і размнажэння бактэрый пад уплывам неспрыяльных фізічных або хімічных фактараў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)