Ро́шына ’крошка’: да абеду нават рошыны ня было ў роця (навагр., Нар. словатв.). Утварэнне з суф. адзінкавасці ‑ін‑а ад крош‑к‑а як дзярніна ’кавалак дзёрну’, вераўчына ’кавалак вяроўкі’, дзе ў якасці ўтваральнага выступае рэчыўны назоўнік, які абазначае цэласную масу, што можа распадацца на асобныя кавалкі. Страта пачатковага к‑, магчыма, пад уплывам раса́, параўн. расінкі ў роце не было. Гл. крошка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Се́дацца (се́дыцца) ‘хвалявацца, нервавацца’ (Бяльк.). Магчыма, да *sedati sę, параўн. ст.-слав.сѣдати cѧ ‘трэскацца, лопацца; рассядацца’, гл. сесці. Да семантыкі параўн. рус.дыял.се́даться ‘трэскацца (пра скуру)’, а таксама рассе́сціся ‘распасціся’, укр.розсіда́тися ‘распадацца’. Нельга выключыць сувязь з аманімічным коранем *sed‑ ‘рэзаць, шчымець’, роднаснага ст.-інд.kšádate ‘разразае, раздзяляе’, што да і.-е.*ksed‑, гл. Махэк₂, 521; ESJSt, 13, 803.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ветраць ’прасушвацца, праветрывацца, знаходзіцца на ветры’ (КТС), вятрэ́ець (безасаб.) ’знаходзіцца, сушыцца на ветры’ (Нас.), рус.кастр.ве́трять ’сохнуць на ветры’; ’засыхаць, чарствець (аб хлебе)’; ’віцца на ветры’, чэш.větratiраспадацца, выветрывацца (аб скале)’. Непераходны дзеяслоў стану, утвораны ад назоўніка větrь (гл. вецер) і суфікса ‑a‑ti, які пасля быў выцеснены прадуктыўным суф. ‑i‑ti (< ‑ě‑tі), гл. ветрыць1. Да яго семантычна блізка стаіць бел.пятрэ́ць ’сохнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дру́згаць ’разбіваць’ (Байк. і Некр.), друзгата́ць ’тс’ (БРС). Параўн. чэш.druzgati ’драбіць’, славац.druzgať ’ламаць’, ст.-польск.druzgać, серб.-харв.дру̏згати ’давіць, мяць’ і г. д. Прасл.*druzgati ’тс’. Роднасныя формы: літ.druzgė́ti ’распадацца на дробныя часткі’, грэч.θραύω ’разломваю’. Гл. Фасмер, 1, 543; Траўтман, 61; Трубачоў, Эт. сл., 5, 133–134. Бернекер (1, 222) непераканаўча лічыць рэканструяванай для рус.друзг ’галлё’ зыходнае *drǫzgъ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гні́сці, гніць (БРС, Шат., Касп.). Рус.гнить, укр.гни́ти, польск.gnić, чэш.hníti, серб.-харв.гњи̏ти, балг.гни́я, ст.-слав.гнити. Прасл.*gniti (чаргуецца з *gnojь, гл.). Роднаснымі лічацца ст.-в.-ням.gnitan ’расціраць’, ст.-грэч.χνίει ’распадацца на дробныя кавалачкі’. Падрабязна Трубачоў, Эт. сл., 6, 176–177; гл. таксама Фасмер, 1, 421–422; Слаўскі, 1, 302–303. Вытворныя гнілы́, гніль (*gnitъ, *gnilь) маюць прасл. характар (Трубачоў, там жа’, 174–176).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
rozpadać się
Iнезак.
распадацца; развальвацца
II rozpada|ć się
зак. пачаць ліць (пра дождж); узяцца; залажыцца;
~ło się na dobre — дождж залажыўся (узяўся) не на жарт
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
zusámmenhalten
*
1.
vi трыма́цца ра́зам, стая́ць адзі́н за аднаго́
2.
vt трыма́ць, утры́мліваць ра́зам, не дава́ць распада́цца [раздзяля́цца]
er hält Geld sehr zusámmen — ён да́рам гро́шы не патра́ціць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
zerfállen
*vi(s)
1) разва́львацца, разбура́цца
2) распада́цца, падраздзяля́цца
◊ er ist mit der gánzen Welt ~ — ён злуе́цца на ўвесь свет
mit j-m ~ sein — быць у сва́рцы з кім-н.
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
crumb
[krʌm]1.
n.
1) кро́шка f.
2) мя́кіш -у m. (хле́ба, бу́лкі)
3) Figur. кры́шку, крыху́
a crumb of comfort — крыху́ выго́ды
2.
v.t.
1) крышы́ць
2) абсыпа́ць кро́шкамі, ука́чваць у кро́шках
3) informal зьмята́ць кро́шкі
3.
v.i.
крышы́цца, распада́цца
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ло́пацца, ‑аецца; незак.
1. Даваць трэшчыны, разломвацца, раздзірацца; трэскацца. Лопаецца скура на руках. Лёд лопаецца. □ Лопаліся шыбы вокнаў, і з іх вырывалася клубы дыму і языкі полымя.Лупсякоў.Уначы ад марозу лопаліся бярвенні ў сценах.Хомчанка.// Ірвацца з трэскам. Струны лопаюцца. Трос лопаецца.// Трэскаючыся, распадацца. На ўзгорках ужо зусім суха. Лопаюцца прыгрэтыя сонцам пупышкі арэшніку.Жычка.// Выбухаць, разрывацца (пра бомбы, снарады, міны і пад.). Снарады сталі густа, са скрогатам лопацца над танкамі.Мележ.// Надзімаючыся, разрывацца і знікаць. У лужынах на асфальце ўсхопліваліся і, праплыўшы крыху, лопаліся бурбалкі.Карпаў.