węgieł

węg|ieł

м. вугал; рог;

~ieł domu — рог дома;

zza ~ła — з-за рага

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Паўро́за, паўро́зы, паўру́зы, по́ўрас, поўро́з, паўро́з, паўро́за, повро́зы ’матуз, шнур’, ’абора’ (ТСБМ, Янк. 1, Мат. Гом., Сл. Брэс., ТС; лях., смарг., слуц., бярэз., Сл. ПЗБ), брасл. паўрос ’повад’ (Сл. ПЗБ), поўро́зрага’ (ТС), повро́зы, поўразка ’завязкі ў фартуху’ (смарг., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., Ян.), поўразы ’петлі для гузікаў’ (Ян.), паўрозы ’махры’ (івац., Сл. Брэс.; Мат. Гом.), ст.-бел. поврозъ, паврозъ ’вяроўка’ (XVI ст.) запазычана са ст.-польск. powróz ’тс’, ’шнур’ (Булыка, Лекс. запазыч., 103; Мацкевіч, Сл. ПЗБ, 4, 29).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

БРАХМАПУ́ТРА,

Брамапутра, рака ў Кітаі, Індыі, Бангладэш. Даўж. 2900 км, пл. басейна 935 тыс. км². Пачынаецца на паўн. схілах Гімалаяў, цячэ на У па паўд. ч. Тыбецкага нагор’я (назвы Мацанг, Цангпо), прабіваецца па цясніне Дыханг праз Усх. Гімалаі (наз. Дыханг), потым цячэ на З і ПдЗ па Бенгальскай раўніне, паварочвае на Пд і ўпадае ў Бенгальскі заліў, дзе ўтварае з Гангам і Мегхнай агульную дэльту (больш за 80 тыс. км²). Найб. Значныя прытокі: злева — Нау, Чорта-Цангпо, Рага-Цангпо, Джычу, Джамда, Лухіт, Капілі, справа — Ньянгчу, Субансіры, Каменг, Манас, Ціста. Пад’ёмы ўзроўню дасягаюць 10—12 м. Сярэдні расход вады 12 тыс. м³/с. Выкарыстоўваецца для арашэння. Суднаходства ад цясніны Дыханг (1290 км), на Тыбецкім нагор’і — на асобных участках. На Брахмапутры гарады Шыгадзе (Кітай), Дыбругарх, Тэзпур, Дхубуры, Гувахаты (Індыя).

т. 3, с. 252

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Ра́жка, ра́шка, ря́шка ’цэбар’; ’драўляная нізкая пасудзіна, у якой замешваюць есці свінням’ (докш., в.-дзв., трак., вільн., рас., Сл. ПЗБ; Сл. Брэс.), ’кубелец для сала’, ’вялікая міска, цэбар, у якім даюць есці свінням’ (Сцяшк. Сл., Бяльк.), ’банны посуд’ (Касп.), ’мерка для зерня, бульбы ў 1,5 пуда’ (ТС), ’начынне для памыяў’ (Бес.), ’цэбрык з адным вухам, перан. морда’ (ПСл), ’цэбар’, ’галава’ (Сцяшк. Сл., Ян., Мат. Гом.), ст.-бел. ряжка (1690 г.), ражка (1550 г.), сюды таксама ра́жа ’кубел’ (Мат. Гом.), рус. дыял. ря́жка, ря́шка ’памыйны посуд, таз’, ’банная шайка, вядзерца, чарпак’, ра́жка ’рагатка’, ’невялікая скаба, якая злучае клёпкі бочкі пры надзяванні абручоў’, ’падстаўка ў выглядзе рагаткі, стойкі’, ’карыта для кармлення свіней’, укр. ряжа, ряжка ’чан’. Сцяцко (Сцяц. Нар., 93–94) лічыць памяншальна-ласкальным утварэннем ад ра́га ’ражка’, зафіксаванага беларускімі слоўнікамі 20‑х гадоў XX ст., якое, у сваю чаргу, з’яўляецца лексіка-семантычным утварэннем ад ра́га ’струменьчык вады’: раг‑ьк‑а > ражка. Няпэўна, хутчэй наадварот. Некаторыя тлумачаць слова як утварэнне ад рад1 (гл.), параўн. абруд узводзячы яго да *ob‑rǫdъ (Праабражэнскі, 2, 241; Трубачоў, Слав. языкозн., V, 176; ЭССЯ, 29, 118). Фасмер (3, 537) лічыў такую этымалагізацыю недастаткова аргументаванай. Магчыма, мае сувязь з рэ́дкі, параўн. рус. ре́жа, ря́жа ’рыбалоўная сетка з рэдкім пляценнем’ (< *rědi̯a, гл. Фасмер, 3, 460), параўн. таксама ра́жанка (гл.). Значэнне ’шырокі твар, морда; вялікая галава’ хутчэй за ўсё, позняе запазычанне з рускай, параўн. ра́жесть ’прыгажосць’, ’паўната’, ’тлустасць’, ра́жий ’вялікі, буйны (пра рэчы, прадметы)’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

больно́й

1. прил. (подверженный болезни) хво́ры; (связанный с ощущением боли) балю́чы;

больно́й челове́к хво́ры чалаве́к;

больно́е се́рдце хво́рае сэ́рца;

больно́й па́лец балю́чы па́лец;

больно́й дизентери́ей хво́ры на дызентэры́ю (крыва́ўку);

2. прил., перен. (уязвимый) балю́чы; (болезненно переживаемый) хво́ры; (слабый) сла́бы́;

больно́е самолю́бие хво́рае самалю́бства;

больно́е ме́сто сла́бае ( слабо́е) ме́сца;

больно́й вопро́с балю́чае пыта́нне;

3. сущ. хво́ры, -рага м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шчы́ры

1. и́скренний, открове́нный, чистосерде́чный; прямо́й;

~рае прызна́ннеи́скреннее (открове́нное, чистосерде́чное) призна́ние;

~рыя пачу́цціи́скренние чу́вства;

2. (интимный) задуше́вный;

~рыя размо́вы — задуше́вные разгово́ры;

3. (дружелюбный) серде́чный, душе́вный;

ён быў такі́ ш. — он был тако́й серде́чный (душе́вный);

4. (лишённый искусственности) непритво́рный, безыску́сственный;

~рае здзіўле́нне — непритво́рное удивле́ние;

5. (работающий с усердием) усе́рдный;

~рая пра́ца — усе́рдный труд;

6. (простой, доверчивый) простосерде́чный;

ш. чалаве́к — простосерде́чный челове́к;

ад ~рага сэ́рца — от чи́стого се́рдца;

~рая пра́ўда — чи́стая пра́вда

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ино́й

1. (другой) і́ншы, другі́;

не что иное, как… не што і́ншае, як…;

2. (некоторый) некато́ры; і́ншы; (какой-л.) які́е́будзь;

в ины́х слу́чаях у некато́рых вы́падках;

3. (при противоположении или перечислении) адзі́н; другі́; і́ншы; той;

ино́му челове́ку жа́рко, ино́му хо́лодно аднаму́ (і́ншаму) чалаве́ку го́рача, а друго́му (а і́ншаму) хо́ладна;

4. сущ. і́ншы, -шага м.; некато́ры, -рага м.; адзі́н, род. аднаго́ м., другі́, -го́га м.; той род. таго́ м.;

тот и́ли ино́й той ці і́ншы;

ино́й раз і́ншы раз;

ины́ми слова́ми іна́кш (іна́чай) ка́жучы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

некато́ры мест. неопр., м.

1. (точно не определённый) не́который; како́й-то;

з ~рага ча́су — с не́которых (каки́х-то) пор;

на ~рай адле́гласці — на не́котором (како́м-то) расстоя́нии;

2. только мн. (не все, отдельные предметы, явления) не́которые, ко́е-каки́е, кой-каки́е;

узя́ць ~рыя рэ́чы — взять не́которые (ко́е-каки́е, кой-каки́е) ве́щи;

~рыя заўва́гі — не́которые (ко́е-каки́е, кой-каки́е) замеча́ния;

~рыя до́шкі пагнілі́ — не́которые (ко́е-каки́е, кой-каки́е) до́ски сгни́ли;

3. в знач. сущ. только мн. не́которые, ко́е-кто́, кой-кто́;

~рыя з нас — не́которые (ко́е-кто́, кой-кто́) из нас;

~рыя гэ́тага не разуме́юць — не́которые э́того не понима́ют, ко́е-кто́ (кой-кто́) э́того не понима́ет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

до́бры

1. хоро́ший;

д. настро́й — хоро́шее настрое́ние;

~рыя ве́сткі — хоро́шие ве́сти;

~рая кні́га — хоро́шая кни́га;

~рыя ўмо́вы — хоро́шие усло́вия;

д. густ — хоро́ший вкус;

2. (чуткий, отзывчивый) до́брый;

3. (содержащий похвалу) хоро́ший, ле́стный;

д. во́дзыў — хоро́ший (ле́стный) о́тзыв;

4. (славный) до́брый;

~рае імя́ — до́брое и́мя;

пакі́нуць аб сабе́ ~рую па́мяць — оста́вить о себе́ до́брую па́мять;

5. (умелый, старательный) хоро́ший;

д. ма́йстар — хоро́ший ма́стер;

д. гаспада́р — хоро́ший хозя́ин;

6. (довольно большой) изря́дный, прили́чный, поря́дочный;

д. кава́лак — изря́дный кусо́к;

7. (благоприятный) хоро́ший, благотво́рный;

д. ўплыў — хоро́шее (благотво́рное) влия́ние;

8. (удачный) хоро́ший, благополу́чный;

д. вы́нік — хоро́ший (благополу́чный) результа́т;

9. съедо́бный;

д. грыб — съедо́бный гриб;

10. (приносящий благо) благода́тный;

д. клі́мат — благода́тный кли́мат;

11. (близкий) хоро́ший, до́брый;

д. знаёмы — хоро́ший (до́брый) знако́мый;

12. (о стороне материи) лицево́й;

д. бок — лицева́я сторона́;

д. ве́чар! — до́брый ве́чер!;

д. дзень! — до́брый день!; здра́вствуй(те);

~рай но́чы! — до́брой (споко́йной) но́чи!; прия́тного сна!;

д. ге́ній — до́брый ге́ний;

д. інтэ́рас! — хоро́шенькое де́ло!;

~рая ца́ца! — хоро́ш гусь!;

д. дзя́дзька — благоде́тель;

~рага патро́шку — хоро́шего понемно́жку;

лю́дзі ~рыя — честно́й наро́д; лю́ди до́брые;

у д. час — в до́брый час;

па ~рай во́лі — по до́брой во́ле;

~рая гадзі́на — би́тый час;

лю́дзі ~рай во́лі — лю́ди до́брой во́ли;

(калі́) на д. лад — (е́сли) по-настоя́щему; как поло́жено;

~рага сло́ва не ва́рты — до́брого сло́ва не сто́ит;

успаміна́ць (паміна́ць) ~рым сло́вам — вспомина́ть (помина́ть) до́брым сло́вом;

~рае сэ́рца — (у каго) до́брое се́рдце (у кого);

д. га́ндаль — хоро́шенькое де́ло;

твая́ (яго́ і г.д.) ~рая во́ля — твоя́ (его́ и т.д.) до́брая во́ля;

~рая ла́ска — (чыя) до́брая во́ля (чья);

~рае во́ка — хоро́ший глаз;

лепш благі́ мір, чым ~рая сва́ркапосл. худо́й мир лу́чше до́брой ссо́ры

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)