Inopi nullus amicus

У беднага няма сябра.

У бедного нет друга.

бел. Як я быў багаты ‒ звалі ў кумы і сваты, а як стаў бедны ‒ кожны морду верне. Калі батат, то мой брат, калі худы, адыдзі туды. Хто батат ‒ усім брат, хто ж нічога не мае, таго ніхто не знае.

рус. Царь да нищий без товарищей. Бедному зятю и тесть не рад. Нищему нет друга. Богатого и в чуже знают, убогий и в своих невидим. Без денег Панфил никому не мил. Худ Роман, коли пуст карман.

фр. Pauvreté n’a pas de parenté (Бедность не знает/не имеет родства).

англ. He that has a full purse never wanted a friend (У кого полный кошелёк ‒ никогда не нуждается в друзьях).

нем. Ein reicher Bauer kennt seine Verwandten nicht (Богатый крестьянин не знает своих родственников). Ja, reich Timoshka, er hat einen Hund und eine Katze (Да, богат Тимошка: у него собака и кошка).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

назва́ць сов., в разн. знач. назва́ть; (дать наименование — ещё) наименова́ть; (назвать по именам — ещё) поименова́ть;

сы́на ~ва́лі Сярге́ем — сы́на назва́ли Серге́ем;

ён ~ва́ў невераго́дную лі́чбу — он назва́л невероя́тную цифру;

а́ў гасце́й по́ўную ха́ту — назва́л госте́й по́лный дом;

назва́ць све́дак — назва́ть (поименова́ть) свиде́телей

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

по́ўны

1. в разн. знач. по́лный; (сил, радости и т.п. — ещё) испо́лненный; (целиком поглощённый каким-л. чувством — ещё) преиспо́лненный;

~нае вядро́ — по́лное ведро́;

~ная перамо́га — по́лная побе́да;

п. збор тво́раў — по́лное собра́ние сочине́ний;

яму́ няма́ ~ных трыццаці́ год — ему́ нет по́лных тридцати́ лет;

п. эне́ргіі — испо́лненный эне́ргии;

2. (отличающийся полнотой) по́лный, ту́чный;

~ныя прыме́тнікі — по́лные прилага́тельные;

п. ход!по́лный ход!;

на п. рот, на ~ную губу́ (е́сці, упі́сваць, уміна́ць) — за о́бе щеки́ (есть, упи́сывать);

у ~най ме́ры — в по́лной ме́ре;

на ~ную сі́лу — в по́лную си́лу;

~наю ме́раю — по́лной ме́рой;

у ~ным сэ́нсе сло́ва — в по́лном смы́сле сло́ва;

у ~ным пара́дзе — в по́лном пара́де;

на ~ным сур’ёзе — на по́лном серьёзе;

у ~ным ро́зуме — в по́лном рассу́дке (уме́);

не ў ~ным ро́зуме — не в по́лном рассу́дке (уме́);

~ная ча́ша — по́лная ча́ша;

на ~ным хаду́ — на по́лном ходу́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абсалю́тны абсолю́тный; (полный — ещё) соверше́нный, полне́йший;

а. спако́й — абсолю́тный (полне́йший) поко́й;

~нае падабе́нства — абсолю́тное (соверше́нное) схо́дство;

~ная велічыня́ — абсолю́тная величина́;

~ная і́сціна — абсолю́тная и́стина;

~ная мана́рхія — абсолю́тная мона́рхия;

~ная тэмперату́ра — абсолю́тная температу́ра;

а. нуль — абсолю́тный нуль;

а. слых — абсолю́тный слух;

а. чэмпіён — абсолю́тный чемпио́н;

~ная рэ́нта — абсолю́тная ре́нта

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абсолю́тный абсалю́тны; (совершенный, полный) по́ўны; (окончательный) канчатко́вы;

абсолю́тная величина́ мат. абсалю́тная велічыня́;

абсолю́тная и́стина филос. абсалю́тная і́сціна;

абсолю́тная мона́рхия полит. абсалю́тная мана́рхія;

абсолю́тная приба́вочная сто́имость эк. абсалю́тная прыба́вачная ва́ртасць;

абсолю́тная тишина́ абсалю́тная (по́ўная) цішыня́;

абсолю́тное большинство́ абсалю́тная бо́льшасць;

абсолю́тный нуль физ. абсалю́тны нуль;

абсолю́тный слух муз. абсалю́тны слых;

абсолю́тный чемпио́н спорт. абсалю́тны чэмпіён.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сбор м.

1. (действие) збор, род. збо́ру м.; неоконч. збіра́нне, -ння ср.;

сбор урожа́я збор ураджа́ю;

сбор демонстра́нтов збор дэманстра́нтаў;

2. в др. знач. збор, род. збо́ру м.;

в теа́тре по́лный сбор у тэа́тры по́ўны збор;

труби́ть сбор воен. трубі́ць збор;

ла́герный сбор воен. ла́герны збор;

3. мн. (приготовления) збо́ры, -раў ед. нет;

сбо́ры в доро́гу збо́ры ў даро́гу;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кру́пный

1. буйны́;

кру́пный рога́тый скот буйна́я рага́тая жывёла;

кру́пные де́ньги буйны́я гро́шы;

2. (большого масштаба) буйны́;

кру́пным пла́ном кино буйны́м пла́нам;

кру́пная промы́шленность буйна́я прамысло́васць;

3. (значительный) выда́тны;

кру́пный учёный выда́тны вучо́ны;

4. (важный, значительный) вялі́кі; зна́чны; мо́цны; во́стры;

кру́пные собы́тия вялі́кія (зна́чныя) падзе́і;

кру́пная ссо́ра мо́цная сва́рка;

кру́пный разгово́р рэ́зкая (во́страя) размо́ва;

5. (полный — о ребёнке, лице) обл. бучны́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ГІСТАРЫ́ЧНАЯ ШКО́ЛА ў палітэканоміі, 1) кірунак, што ўзнік у Германіі ў 1840—50-я г. Гістарычная школа адмаўляла наяўнасць аб’ектыўных законаў эканам. развіцця грамадства, поўнасцю ігнаравала першаступеннае значэнне вытв. адносін у сістэме капіталіст. ўзнаўлення, абмяжоўвалася вывучэннем пераважна сферы абарачальнасці, капіталіст. рынку. Для яе характэрна нагрувашчванне апісанняў гіст. фактаў без іх тэарэт. аналізу і раскрыцця прычын сувязей і залежнасцей. Прадстаўнікі гэтай школы выступалі з абаронай феад. зямельных правоў і дваранска-бюракратычных прывілеяў прускага дваранства, прыватнай уласнасці. Каля яе вытокаў стаяў Ф.Ліст, які крытычна ставіўся да класічнай англ. школы з-за спробы стварэння універсальнай эканам. тэорыі «для ўсіх часоў і народаў». Ён лічыў, што кожная краіна ідзе самаст. эканам. шляхам. Падобныя думкі выказвалі прадстаўнікі 1-й хвалі гістарычнай школы (В.Рошэр, Б.Гільдэбранд, К.Кніс). Паводле Рошэра, нават ландшафт і клімат надаюць каларыт нац. эканоміцы. Гільдэбранд адмаўляў абстрактны метад у навуцы наогул, аддаваў перавагу эмпірычным даследаванням, статыстыцы, папракаў А.Сміта за ігнараванне прававых, этнічных і рэліг. адрозненняў, уласцівых кожнай нац. эканоміцы. Такое перакананне сведчыць аб сінкрэтызме тагачаснай эканам. навукі, вымушанай карыстацца метафіз. метадалогіяй аналізу рэчаіснасці. У 1870-я г. ўзнікла 2-я хваля гістарычнай школы, прадстаўнікі якой (Г.Шмолер, К.Бюхер, Л.Брэнтана) яшчэ больш асцярожна ставіліся да праблемы эканам. законаў і тэорый, адмаўлялі магчымасць стварэння законаў на падставе дэдуктыўных разважанняў. На падставе вучэння гістарычнай школы ішло фарміраванне светапогляду навукоўцаў 20 ст. (М.Вебер, В.Зомбарт і інш.).

2) Гістарычная школа ў фалькларыстыцы, кірунак рус. фалькларыстыкі канца 19 — пач. 20 ст. Склалася ў выніку крызісу, міфалагічнай школы і кампаратывізму. Тэарэт. асновы гістарычнай школы сфармуляваў У.Ф.Мілер у «Нарысах рускай народнай славеснасці» (т. 1, 1897), развіты і дапоўнены ў працах М.Н.Спяранскага, К.Шамбінагі, Б.М.Сакалова. Прадстаўнікі гістарычнай школы імкнуліся пазнаць гіст. побыт народа, суаднесці факты, падзеі, імёны, узноўленыя ў нар. паэзіі, з рэальнымі, што мелі месца ў мінулым жыцці. У рэканструкцыі эпічных цыклаў яны ішлі ад твораў пазнейшага паходжання да больш ранніх, старажытных. Адхіленні ў былінным тэксце ад гіст. падзей лічылі за скажэнні, унесеныя вусным пераказам. Вял. значэнне надавалі індывідуальнаму пачатку ў фальклоры, у некат. выпадках абсалютызавалі яго. Недаацэньваючы ролю нар. мас у стварэнні духоўных каштоўнасцей, прыпісвалі паходжанне былін выключна княжацка-дружыннаму асяроддзю. Школа мела прыхільнікаў у Чэхаславакіі, Даніі, Германіі. У бел. фалькларыстыцы гіст. падыход да вусна-паэт. творчасці абазначыўся ў сярэдзіне 1840-х г. у працы І.Храпавіцкага «Беглы погляд на паэзію беларускага народа». Ідэі гістарычнай школы падзялялі М.Янчук і Я.Карскі. Як кірунак гістарычная школа распалася ў сярэдзіне 1920-х г.

Літ.:

Левита Р.Я. История экономических учений: Полный краткий курс. М., 1995.

А.С.Ліс, А.А.Цітавец (у палітэканоміі).

т. 5, с. 267

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ход м.

1. род. хо́ду в разн. знач. ход;

ці́хі х. — ти́хий ход;

х. эканамі́чнага развіцця́ — ход экономи́ческого разви́тия;

х. гадзі́нніка — ход часо́в;

х. по́ршня — ход по́ршня;

дыпламаты́чны х. — дипломати́ческий ход;

2. род. хо́да (место, предназначенное для прохода, хождения) ход;

пара́дны х. — пара́дный ход;

падзе́мны х. — подзе́мный ход;

прарабі́ць х. — проде́лать ход;

3. род. хо́да (в шахматной игре) ход;

х. ферзём — ход ферзём;

по́ўны х.!по́лный ход!;

хады́ су́вязі — ходы́ сообще́ния;

на хаду́ — на ходу́;

ве́даць усе́ хады́ і вы́хады — знать все ходы́ и вы́ходы;

даць х. спра́ве — дать ход де́лу;

з хо́ду — с хо́ду;

на халасты́м хаду́ — на холосто́м ходу́;

даць за́дні х. — дать за́дний ход;

сваі́м хо́дам — свои́м хо́дом;

не даць хо́ду — не дать хо́ду;

пусці́ць у х. — пусти́ть в ход;

быць у хаду́ — быть в ходу́;

даць хо́ду — дать хо́ду;

на по́ўны х., по́ўным хо́дам — на по́лный ход, по́лным хо́дом;

з чо́рнага хо́да — с чёрного хо́да;

на по́ўным хаду́ — на по́лном ходу́;

па хо́ду спра́вы — по хо́ду де́ла;

х. канём — ход конём;

ісці́ ў х. — идти́ в ход;

на хаду́ падно́скі адрыва́епогов. на ходу́ подмётки рвёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пара́дак, -дку м., в разн. знач. поря́док;

у пако́і по́ўны п. — в ко́мнате по́лный поря́док;

прыво́дзіць у п. — приводи́ть в поря́док;

прытры́млівацца ~дку — соблюда́ть поря́док;

сачы́ць за ~дкам — следи́ть за поря́дком;

наве́сці п. — навести́ поря́док;

стары́я ~дкі — ста́рые поря́дки;

алфаві́тны п. — алфави́тный поря́док;

адпра́віць эта́пным ~кам — отпра́вить эта́пным поря́дком;

баявы́ п. — боево́й поря́док;

у абавязко́вым ~дку — в обяза́тельном поря́дке;

вышэ́й на два ~дкі — вы́ше на два поря́дка;

п. дня — пове́стка (поря́док) дня;

сваі́м ~кам — свои́м поря́дком; свои́м чередо́м;

для ~дку — для поря́дка;

у пажа́рным ~дку — в пожа́рном поря́дке;

прызва́ць да ~дку — призва́ть к поря́дку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)