вызыва́ць несов.

1. вызыва́ть;

2. (на соревнование и т.п.) вызыва́ть;

3. выма́нивать, вызыва́ть;

1-3 см. вы́зваць 1-3;

4. (способствовать появлению чего-л.) вызыва́ть, возбужда́ть; внуша́ть; (класть начало — ещё) порожда́ть, зарожда́ть, роня́ть; поселя́ть; сели́ть; (что-л. нежелательное — ещё) навлека́ть; см. вы́зваць 4;

5. причиня́ть; вызыва́ть; см. вы́зваць 5

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

залама́ць сов.

1. в разн. знач. заломи́ть;

з. галі́нку — заломи́ть ве́точку;

2. (воткнув, обломать) слома́ть;

~ма́ў нож у дрэ́ве — слома́л нож, завя́зший в де́реве;

3. (о болезненном ощущении) нача́ть ломи́ть;

~мі́ла ў кале́нях — на́чало ломи́ть в коле́нях;

◊ з. ру́кі — заломи́ть ру́ки;

з. ша́пку — заломи́ть ша́пку;

з. цану́ — заломи́ть це́ну

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Homines nihil agendo discunt male agere

Нічога не робячы, людзі вучацца рабіць благое.

Ничего не делая, люди учатся делать дурное.

бел. Пачнеш ляніцца ‒ будзеш з торбаю валачыцца. Ад ляноты чакай бядоты. Гультай ды злодзей ‒ два родныя браты. Гультайства горш за хваробу. Гультай ляжыць, а ліха бяжыць.

рус. Праздность ‒ мать всех пороков. Лень добра не делает, без соли обедает. Труд человека кормит, а лень портит. От безделья дурь наживается, в труде воля закаляется.

фр. En ne faisant rien on apprend à mal faire (Ничего не делая, учатся делать плохое/дурное). L’oisiveté est (la) mère de toutes les vices (Праздность ‒ мать всех пороков).

англ. Idleness is the parent of vice (Безделие ‒ родитель порока). Satan finds some mischief still for idle hands to do (Дьявол занимает ленивые руки бедой).

нем. Nach Faulheit folgt Krankheit (После лени следует болезнь). Faulheit ist der Schlüssel zur Armut (Лень ‒ ключ к бедности). Faulheit lohnt mit Armut (Лень оплачивает бедность). Müßiggang ist aller Laster Anfang (Тунеядство есть начало всех пороков). Müßiggang ist der Tugend Untergang (Ty неядство ‒ мать всего зла).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

открыва́ть несов.

1. (дверь, окно, шкатулку) адчыня́ць, адкрыва́ць; (штору, занавес) адкрыва́ць;

2. (начинать) пачына́ць, распачына́ць; (собрание, заседание и т. п.) адкрыва́ць;

3. (класть начало существованию) адкрыва́ць;

4. (пускать, вводить в действие) пуска́ць, дава́ць, адкрыва́ць;

5. (предоставлять) адкрыва́ць, дава́ць;

6. (обнажать) адкрыва́ць;

7. (раскрывать) разго́ртваць; (глаза) расплю́шчваць, адкрыва́ць; (рот) разяўля́ць, адкрыва́ць;

8. перен. (разоблачать) выкрыва́ць, выяўля́ць;

9. перен. (откровенно сообщать) адкрыва́ць, выка́зваць;

10. (о научных открытиях) адкрыва́ць; см. откры́ть;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

преддве́рие ср.

1. книжн. (место перед дверью, перед входом) (ме́сца) пе́рад дзвяры́ма; (ме́сца) пе́рад увахо́дам;

стоя́ть у преддве́рия стая́ць пе́рад дзвяры́ма (пе́рад увахо́дам);

2. анат. пераддзве́р’е, -р’я ср.;

преддве́рие в ушно́м лабири́нте пераддзве́р’е ў вушны́м лабіры́нце;

3. перен. (порог) паро́г, -га м.; (начало) пача́так, -тку м.; (канун) пярэ́дадзень, -дня м., пярэ́дадне, -ня ср.; (подступь) по́дступ, -пу м.;

в преддве́рии театра́льного сезо́на на паро́зе (напярэ́дадні) тэатра́льнага сезо́ну;

в преддве́рии нау́ки на по́дступах да наву́кі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вести́ несов., в разн. знач. ве́сці;

доро́га ведёт к ле́су даро́га вядзе́ (ідзе́) да ле́су;

вести́ телефо́нную ли́нию ве́сці тэлефо́нную лі́нію;

вести́ хозя́йство ве́сці (мець, трыма́ць) гаспада́рку, гаспада́рыць;

вести́ перегово́ры ве́сці перагаво́ры;

вести́ собра́ние ве́сці сход;

вести́ войну́ ве́сці вайну́;

вести́ самолёт ве́сці самалёт;

◊

вести́ нача́ло браць пача́так; пачына́цца;

и у́хом не ведёт і ву́хам не вядзе́; і не шмана́е;

вести́ свой род (от кого) ве́сці свой род (ад каго);

вести́ себя́ трыма́ць (паво́дзіць) сябе́;

вести́ свою́ ли́нию гнуць сваю́ лі́нію.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

у́тро ср.

1. ра́ніца, -цы ж., ра́нак, -нку м.;

к утру́ пад ра́ніцу;

2. перен. (начало) пача́так, -тку м., ра́ніца, -цы ж., зо́лак, -лку м.;

одно́ у́тро аднае́ ра́ніцы, адно́йчы ра́ніцай;

под у́тро пад ра́ніцу;

с утра́ до́ ночи з ра́нку да но́чы;

до утра́ да ра́ніцы;

ра́нним у́тром ра́нічкаю, (на рассвете) на до́світку;

с утра́ з ра́ніцы;

по утра́м ра́ніцамі, заўсёды ра́ніцай;

на у́тро наза́ўтра ра́ніцай;

ка́к-то у́тром аднае́ ра́ніцы;

◊

у́тро ве́чера мудрене́е пераначу́ем, бо́лей пачу́ем;

до́брое у́тро! до́брай ра́ніцы!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пача́ць сов.

1. (што) в разн. знач. нача́ть; (приступить к какому-л. делу — ещё) приня́ться (за что); стать; (прения — ещё) откры́ть; (решиться на исполнение чего-л. — ещё) предприня́ть, зате́ять; (разговор — ещё) завести́;

п. пра́цу — нача́ть рабо́ту, приня́ться за рабо́ту;

п. цэ́ліцца — нача́ть (стать) це́литься;

п. выда́нне кні́гі — на́чать (предприня́ть, зате́ять) изда́ние кни́ги;

ён пача́ў старэ́ць — он на́чал старе́ть;

п. но́вую бо́чку пі́ва — нача́ть но́вую бо́чку пи́ва;

2. безл. нача́ть;

пачало́ змярка́цца — на́чало смерка́ться;

◊ п. з азо́ў — нача́ть с азо́в;

п. здалёк (здалёку) — нача́ть издалека́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

полага́ть несов.

1. (предполагать) меркава́ць; (считать) лічы́ць; (думать) ду́маць;

я полага́ю, что сде́лаю рабо́ту в срок я мярку́ю (ду́маю, лічу́), што зраблю́ рабо́ту ў тэ́рмін;

как вы полага́ете? як вы мярку́еце (ду́маеце, лі́чыце)?;

полага́ть кого́-л. больны́м офиц. лічы́ць каго́-не́будзь хво́рым;

полага́ть свои́м до́лгом уст. лічы́ць сваі́м абавя́зкам;

не полага́л я в нём тако́й пры́ти! не ду́маў я, што ў яго́ такі́ спрыт!;

на́до полага́ть вводн. сл. трэ́ба ду́маць;

2. уст. (класть) кла́сці; (возлагать) усклада́ць;

полага́ть нача́ло чему́-л. уст. кла́сці пача́так чаму́-не́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

АБРА́Д,

комплекс строга вызначаных чыннасцяў, слоўных формул, жэстаў, абумоўленых пэўнымі рэліг. вераваннямі. Абрад абслугоўваюць рэліг. культы, звязаныя з імі грамадска-прававыя акты і працоўныя працэсы. Мэта абраду — забеспячэнне магічным чынам спрыяльнага развіцця прыродных з’яў, плёну ў працы, дабрабыту, здароўя, працягласці роду і інш.

Структура абраду бывае даволі складаная: яна мае «ядро» — асн. чыннасці — і шэраг свабодных, імправізацыйных дзеянняў, за кошт якіх фарміруюцца лакальныя або часавыя варыянты. Этнічныя варыянты блізкіх абраду найб. цікавыя і інфарматыўныя. Як правіла, найб. важныя нар. абрады паходзяць з вельмі даўніх часоў. Яны фарміраваліся на архаічнай ідэалаг. аснове і з’яўляюцца рэалізацыяй глыбока закаранёных у нар. свядомасці ўяўленняў пра навакольны свет, жыццё прыроды і чалавека, адносіны чалавека з космасам і да т.п.

Бел. нар. абрады падзяляюцца на каляндарныя, звязаныя з урачыстасцямі паваротных пунктаў гадавога сонечнага цыкла, і сямейныя, якія сакралізуюць змены ў грамадскім статусе чалавека, прымеркаваныя да асн. момантаў яго жыцця: нараджэнне (гл. Радзіны), наданне імя, уступленне ў шлюб (гл. Вяселле), пахаванне. Сямейныя абрады былі ў пэўнай залежнасці ад каляндарных (напр., вяселлі дазвалялася ладзіць толькі ў непаставыя тыдні). Багатая абраднасць беларусаў сведчыць пра складанае ўзаемадзеянне нар. язычніцкай абраднасці з абраднасцю хрысціянскай (гл. Абрады рэлігійныя). Язычніцкая аснова абраду ў большасці засталася непарушная, хрысціянства наклалася на гэту сістэму тонкім пластом (наданне пэўным святам імёнаў святых, прымеркаванне сваіх міфаў, сімволікі і інш.). Так, да стараж. навагодняга свята Вялікадня далучана Пасха і паданні пра замардаванне і дзівоснае ўваскрэсенне Ісуса Хрыста, дзень Вялеса (Масленка) стаў запустамі, дзень Ярылы-Юр’я — днём св. Георгія, зялёныя святкі — Тройцай (гл. Сёмуха), Купалле — днём св. Яна і да т.п. Аднак многія абрады засталіся чыста язычніцкія, без далучэння хрысціянскай міфалогіі: пахаванне «стралы» ў Пасожжы, «куст» на Піншчыне, «жаніцьба Цярэшкі» на Полаччыне, «жаніцьба коміна» на Палессі і інш. Гэтыя абрады складаюць адметнасць бел. абрадавай творчасці. З гадавымі ўрачыстасцямі звязваецца шмат абрадаў, абумоўленых логікай святкавання, станам прыроды, прац. задачамі. Асн. з іх: памінанне продкаў (Дзяды, Радаўніца), абходы двароў з віншавальна-велічальнымі песнямі, драм. сцэнкамі, танцамі, музыкай, варажба, магічныя засцерагальныя дзеянні, абрадавыя гульні, ачышчэнне вадой і агнём, ахвяраванні і калектыўныя бяседы. Кожны значны абрад уключае асобныя элементныя абрады. Так, вясельны комплекс уключае абрад «віццё вянка», «вянок» (дзявочы вечар; гл. Саборная субота), каравайны абрад (гл. Каравай), благаславенне або пасад, царкоўны шлюб, праводзіны і сустрэчу маладых (прылучэнне да роду), дарэнне і інш.; абрад дажынак (гл. Дажынкі) — віццё вянка гаспадару, дзеянні з апошнім снапом, гуканне Спарыні. Даволі складаны комплекс абраду суправаджаў першы выган жывёлы ў поле, заворванне нівы, засеўкі і інш.

Многія бел. абрады маюць аналагі ў абрадавай практыцы ант. народаў. Найб. уражлівы прыклад, занатаваны ў пач. 20 ст., — абрадавы дыялог, прысвечаны хлебу. Святар, хаваючыся за вялізным мядовым пірагом на свята ўраджаю, пытаўся ў прысутных, ці бачаць яны яго, і жадаў, каб налета зусім не бачылі. Гэты абрад, які быў у язычніцкім храме ў Аргоне (на в-ве Руген), апісаны дацкім храністам 12 ст. Саксонам Граматыкам. Гл. таксама Абрадавае печыва, Абрадавыя стравы.

Літ.:

Занкевич А. Белорусские свадебные обряды и песни сравнительно с великорусскими. Спб., 1897;

Аничков Е. Весенняя обрядовая поэзия на Западе и у славян. Ч. 1—2. Спб., 1903—05;

Радзінная паэзія. Мн., 1971;

Круть Ю.З. Хліборобська обрядова поезія слов’ян. Київ, 1973;

Песні народных свят і абрадаў. Мн., 1974;

Ліс А.С. Купальскія песні. Мн., 1974;

Яго ж. Валачобныя песні. Мн., 1989;

Яго ж. Жніўныя песні. Мн., 1993;

Зімовыя песні. Мн., 1975;

Календарные обычаи и обряды в странах зарубежной Европы: Зимние праздники. М., 1973;

Календарные обычаи и обряды в странах зарубежной Европы: Конец XIX — начало XX в.: Весенние праздники. М., 1977;

Календарные обычаи и обряды в странах зарубежной Европы: Летне-осенние праздники. М., 1978;

Календарные обычаи и обряды в странах зарубежной Европы: Ист. корни и развитие обычаев. М., 1983;

Курочкін О.В. Новорічні свята українців. Київ, 1978;

Вяселле: Абрад. Мн., 1978;

Соколова В.К. Весенне-летние календарные обряды русских, украинцев и белорусов, XIX — начало XX в. М., 1979;

Гурский А.И. Зимняя поэзия белорусов. Мн., 1980;

Мажэйка З.Я. Песні беларускага Паазер’я. Мн., 1981;

Народны тэатр. Мн., 1983;

Палескае вяселле. Мн., 1984;

Маслова Г.С. Народная одежда в восточнославянских традиционных обычаях и обрядах XIX — начала XX в. М., 1984;

Барташэвіч Г.А. Беларуская народная паэзія веснавога цыкла і славянская фальклорная традыцыя. Мн., 1985;

Тавлай Г.В. Белорусское купалье: Обряд, песня. Мн., 1986;

Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. Мн., 1986;

Борисенко В.К. Весільні звичаї та обряди на Україні. Київ, 1988;

Круглов Ю.Г. Русские обрядовые песни. 2 изд. М., 1989;

Земляробчы каляндар: (Абрады і звычаі). Мн., 1990;

Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў: канец XIX—XX ст. Мн., 1993;

Жаніцьба Цярэшкі. Мн., 1993;

Беларускія народныя абрады / Скл. Л.П.Касцюкавец. Мн., 1994.

Л.М.Салавей, І.У.Саламевіч.

т. 1, с. 33

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)