адця́гнены, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад адцягнуць.

2. у знач. прым. Які мае адносіны да абстракцыі; атрыманы шляхам абстракцыі. Адцягненае паняцце. // Заснаваны на абстракцыі, які карыстаецца метадам абстракцыі. Адцягненае мысленне. Адцягненае ўяўленне. // Далёкі ад штодзённага жыцця, ад рэчаіснасць не звязаны з ёю. Адцягнены вобраз.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тэалагі́чны, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да тэалогіі, звязаны з вывучэннем тэалогіі. Яго [Сматрыцкага] глыбока аргументаванае мысленне не ўкладвалася ў вузкае рэчышча тэалагічных догмаў, і свае тэарэтычныя довады, накіраваныя супраць незаконнай, злачыннай дзейнасці каталіцка-уніяцкіх ідэолагаў, ён чэрпаў з сусветнай літаратурнай скарбніцы і звычаёвага народнага права. «Полымя».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

панлагі́зм

(ад пан- + -лагізм)

ідэалістычнае філасофскае вучэнне, якое лічыць мысленне першаасновай свету і атаясамлівае аб’ектыўную заканамернасць з сістэмай лагічных катэгорый.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

во́бразны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да вобраза (у 2 знач.). Вобразнае мысленне. Вобразнае абагульненне ўбачанага. Вобразнае адлюстраванне рэчаіснасці.

2. Яркі, жывы; яскравы. Вобразная мова. Вобразны выклад. □ З першых сваіх крокаў наша літаратурная байка ўбірала ў сябе мудрасць і дасціпнасць беларускіх народных прыказак і прымавак, іх вобразныя фарбы. Казека.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

асацыяні́зм

(ад асацыяцыя)

адзін з асноўных кірункаў у псіхалогіі 17—19 ст., які зводзіў псіхічныя працэсы, найперш мысленне, да асацыяцыі ўяўленняў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дагматы́чны ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Заснаваны на догмах (у 1 знач.).

2. Уласцівы дагматыку. Дагматычнае мысленне. // Бяздоказны, такі, што не дапускае пярэчанняў. Дагматычны падыход да тэорыі.

3. Адцягнены, абстрактны, схематычны. Дагматычны спосаб выкладання.

дагматы́чны ​2, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да дагматыкі, заключае ў сабе догматы (у 1 знач.). Дагматычнае багаслоўе. Дагматычная літаратура.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Dénken

n -s мы́сленне

das ~ und Hándeln — ду́мкі і ўчы́нкі

mein gánzes ~ und Tráchten — усе́ мае́ ду́мкі [ма́ры]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

дагматы́зм

(ад гр. dogma, -atos = думка, вучэнне)

некрытычнае мысленне (догмамі), сляпая вера ў нязменнасць тых або іншых палажэнняў, прызнанне іх за бясспрэчную ісціну.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Па́мяць ’здольнасць запамінаць, захоўваць і аднаўляць у свядомасці ранейшыя ўражанні, успамін пра каго-, што-н.’ Агульнаслав.: рус. па́мять, укр. памʼять, ст.-рус. память, ст.-слав. памѧть, польск. pamięć, чэш. paměť, славац. pamiať, серб.-харв. па̏ме̑т, славен. pámet ’розум’, балг. па́мет. Прасл. pamętь, — дэрыват ад po‑mьněti (гл. по́мніць) (Махэк, 490). Роднасныя ст.-літ. mintìs ’думка, меркаванне’, усх.-літ. mintís ’загадка’, літ. atmintìs ’памяць’, ст.-інд. matíṣ ’думка, погляд’, авесц. maìti ’думка, погляд’, лац. mens, родн. скл. mentis ’мысленне, розум’, і.-е. *mṇtis (гл. Вальдэ-Гофман, 2, 69; Траўтман, 181; Уленбек, 212; Фасмер, 3, 195).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мондыялі́зм

(ад фр. mondial = сусветны)

1) глабальнае мысленне, агульначалавечы светапогляд, які разглядае насельніцтва Зямлі як адзіную папуляцыю;

2) грамадска-палітычны рух за ўстанаўленне ўлады адзінага сусветнага ўраду.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)