Зві́жаня ’хрысціянскае свята 14 верасня’ (Сл. паўн.-зах.) < рус. воздвижение (крыжа гасподня) < ст.-слав. въздвижениѥ ’тс’ з фанетычнымі спрашчэннямі. Параўн. у рус. дыялектах здви́женье ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пігапа́гі
(ад гр. pyge = крыж + pagos = скаваны)
парок развіцця, пры якім блізняты зрасліся ў вобласці крыжа (параўн. ксіфапагі).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
раскрыжава́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. раскрыжаваць.
2. Разыходжанне дарог, вуліц у выглядзе крыжа; скрыжаванне. Даўней, калі ў вёсцы была брыгада, на раскрыжаванні дарог стаяў клуб. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крест в разн. знач. крыж, род. кры́жа м.;
О́бщество Кра́сного Креста́ и Кра́сного Полуме́сяца Тавары́ства Чырво́нага Кры́жа і Чырво́нага Паўме́сяца;
Петро́в крест бот. тае́мнік;
болга́рский крест (вид вышивки) балга́рскі крыж;
◊
поста́вить крест паста́віць крыж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крыжавы́, ‑ая, ‑ое.
1. Скрыжаваны, перакрыжаваны. Крыжавая дарога. □ На крыжавых пуцінах з ёй сустрэўся — Куды ісці, не ведала яна. Купала.
2. Які мае адносіны да крыжа (у 5 знач.). Крыжавая косць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
żegnać się
незак.
1. развітвацца;
2. хрысціцца; ахінацца знакам крыжа; жагнацца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Крыжа́к 1 ’крыжаносец’ (ТСБМ, Нас., Яруш.). Ст.-бел. крыжакъ і іншыя вытворныя (Булыка, Запазыч., 176). Запазычанні з польскай мовы.
Крыжа́к 2 ’падстаўка пад дзяжу’ (Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Падстаўка ў выглядзе крыжа. Гл. крыж 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разьбя́р, ‑а, м.
1. Майстар па мастацкай разьбе. Пры Аружэйнай палаце працавала і вялікая група беларускіх разьбяроў. «Звязда». Да крыжа была прыбіта фігурка Хрыста, зробленая з дрэва невядомым разьбяром. Колас.
2. Уст. Скульптар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БАРСУКО́Ў Міхаіл Іванавіч
(11.1.1890, Масква — 5.4.1974),
гісторык медыцыны, адзін з першых арганізатараў аховы здароўя ў СССР, дзярж. дзеяч Беларусі. Праф. (1952). Скончыў Маскоўскі ун-т (1914). Кіраўнік Медыка-сан. аддзела Петраградскага ВРК (1917). Удзельнік стварэння Чырв. Крыжа (1918). У 1924—30 нарком аховы здароўя БССР, адначасова на мед. ф-це БДУ. З 1945 на навук. рабоце. Навук. працы па гісторыі і тэорыі аховы здароўя ў СССР, гісторыі ваен. медыцыны, Чырв. Крыжа.
т. 2, с. 318
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Распя́ць ’расправіўшы, туга нацягнуць’, ’расцягнуць, расправіць (напрыклад, шацёр)’ (ТСБМ, Растарг., Бяльк.), роспʼя́ць ’тс’ (ТС); сюды ж распя́ць ’прыбіць цвікамі да крыжа рукі і ногі’, распя́цце ’раскрыжаванне’ (ТСБМ), запазычаныя са стараславянскага распѧтиѥ ’тс’ і ’крыж’, гл. Сэндзік, Зб. Русэку, 174. Да пяць 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)