*Кале́шня, коле́шня і кол́эшня: ’гуменца для сена, саломы’ (кам., Нар. сл.), ’мякіннік, прыбудова да хлява, гумна’ (кам., Нар. сл.), ’паветка для калёс, плуга, бараны, саней’ (кам., брэсц., малар., пін., стол., Нар. сл.; Хар.), ’прыбудоўка, дзе знаходзілася майстэрня на колы, калёсы’ (пруж., кобр., драг., усх.-палес., Нар. сл.), ’дрывотня’ (зах.-палес., Нар. сл.; малар., Харузін). Фанетычны варыянт да калесьня ў падобных значэннях. Яшчэ Харузін (263) пісаў: «Слово колешня, по-видимому, стоит в прямой связи с общеславянским словом коло — круг, колесо». Паводле семантыкі — інавацыя, з падобнай фанетыкай адзначаецца і ў іншых, відавочна, укр. або блізкіх ім гаворках. Статус інавацыі не вельмі ясны. Параўн. укр. валын. колешня ’дрывотня’, гуц. ’вазоўня; таксама і для жывёлы пад адным дахам з хатай’, колішня ’двухколавы перадок у плузе’, рус. дан. ’першая пара быкоў, якая знаходзіцца непасрэдна каля пераду плуга’. Адносна суфіксацыі гл. яшчэ Сцяцко, Афікс. наз., 165–166.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вяду́чы
1. прич. (редко) веду́щий;
2. в знач. прил. веду́щий;
в. самалёт — веду́щий самолёт;
~чая ро́ля наву́кі — веду́щая роль нау́ки;
~чае ко́ла — тех. веду́щее колесо́;
3. в знач. сущ. веду́щий
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зме́нны
1. в разн. знач. сме́нный;
з. інжыне́р — сме́нный инжене́р;
~ннае зада́нне — сме́нное зада́ние;
~ннае ко́ла — сме́нное колесо́;
2. изменя́емый;
~нныя часці́ны мо́вы — изменя́емые ча́сти ре́чи;
○ з. гра́фік — скользя́щий гра́фик
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
умата́цца сов.
1. (наматываясь, уместиться) умота́ться;
усе́ ні́ткі ў адзі́н клубо́к не ўмата́юцца — все ни́тки в оди́н клубо́к не умота́ются;
2. разг. замота́ться;
ле́йцы ўмата́ліся ў ко́ла — во́жжи замота́лись в колесо́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пя́тый пя́ты;
◊
пя́тое колесо́ в теле́ге пя́тае ко́ла ў во́зе;
с пя́того на деся́тое (пя́тое че́рез деся́тое) пя́тае це́раз дзяся́тае;
ну́жен (нужна́, нужно́) как соба́ке пя́тая нога́ патрэ́бен (патрэ́бна) як саба́ку пя́тая нага́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крывы́
1. (искривлённый, изогнутый) криво́й; косо́й;
2. (хромающий) хромо́й;
3. в знач. сущ. хромо́й;
◊ ~во́е лю́стра (люстэ́рка) — криво́е зе́ркало;
~ва́я ўсме́шка — крива́я улы́бка;
~во́е ко́ла — криво́е колесо́;
глядзе́ць ~вы́м во́кам — смотре́ть ко́со
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ВІО́ (Viau) Тэафіль дэ
(сак. або май 1590, Клерак, каля г. Ажэн, Францыя — 25.9.1626),
французскі паэт; прадстаўнік ліберцінажу (вальнадумства). Працаваў у жанрах санета, оды, эпіграмы, элегіі. Аўтар «Трактата пра бяссмерце душы», трагедыі «Пірам і Фісба» (1617, паст. 1625), вальнадумных і сатыр. вершаў, змешчаных у калектыўным зб-ку «Сатырычны Парнас» (1622), выданне якога стала падставай для ганенняў на паэта, арганізаваных езуітамі. У 1623 яму вынесены смяротны прыгавор, заменены ў 1625 пажыццёвай ссылкай. Ганенні і турма — прычына заўчаснай смерці Віо. У яго лірыцы па-барочнаму пераплецены вытанчанасць і метафарычнасць з канкрэтнасцю і рэалістычнасцю, экзальтаванасць з іранічнасцю. Віо ўпершыню ў франц. паэзіі змог перадаць паяднанне прыроды і душы чалавека. Лепшыя яго вершы прасякнуты духам унутр. свабоды, няскоранасці і адлюстроўваюць асабістую драму («Санет Тэафіля на яго выгнанне», «Ліст да брата», «Шыбеніца», «Стансы» і інш.).
Тв.:
Рус. пер. — [Стихи] // Европейская поэзия XVII в. М., 1977;
[Стихи] // Колесо фортуны: Из европейской поэзии XVII в. М., 1989.
Літ.:
Виппер Ю.Б. Французская литература первой трети XVII в. // История всемирной литературы. М., 1987. Т. 4
Г.В.Сініла.
т. 4, с. 189
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
падлажы́ць сов., в разн. знач. подложи́ть;
п. ка́мень пад ко́ла — подложи́ть ка́мень под колесо́;
п. ніз спадні́цы — подложи́ть низ ю́бки;
п. дроў у печ — подложи́ть дров в пе́чку;
◊ рук не падло́жыш — не спасёшь от сме́рти
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хадавы́ в разн. знач. ходово́й;
~выя я́касці аўтамабі́ля — ходовы́е ка́чества автомоби́ля;
х. тра́нспарт — ходово́й тра́нспорт;
х. вал — ходово́й вал;
~во́е ко́ла — ходово́е колесо́;
х. тава́р — ходово́й това́р;
х. вы́раз — ходово́е выраже́ние;
х. час су́дна — ходово́е вре́мя су́дна
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спасть сов., в разн. знач. спа́сці;
колесо́ спа́ло с оси́ ко́ла спа́ла з во́сі;
к ве́черу жара́ спа́ла пад ве́чар гарачыня́ спа́ла;
◊
спасть с го́лоса стра́ціць го́лас;
спасть с те́ла схудне́ць;
спасть с лица́ зблажэ́ць;
сло́вно пелена́ с глаз спа́ла ні́бы засло́на з вачэ́й спа́ла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)