*Кале́шня, коле́шня і кол́эшня: ’гуменца для сена, саломы’ (кам., Нар. сл.), ’мякіннік, прыбудова да хлява, гумна’ (кам., Нар. сл.), ’паветка для калёс, плуга, бараны, саней’ (кам., брэсц., малар., пін., стол., Нар. сл.; Хар.), ’прыбудоўка, дзе знаходзілася майстэрня на колы, калёсы’ (пруж., кобр., драг., усх.-палес., Нар. сл.), ’дрывотня’ (зах.-палес., Нар. сл.; малар., Харузін). Фанетычны варыянт да калесьня ў падобных значэннях. Яшчэ Харузін (263) пісаў: «Слово колешня, по-видимому, стоит в прямой связи с общеславянским словом коло — круг, колесо». Паводле семантыкі — інавацыя, з падобнай фанетыкай адзначаецца і ў іншых, відавочна, укр. або блізкіх ім гаворках. Статус інавацыі не вельмі ясны. Параўн. укр. валын. колешня ’дрывотня’, гуц. ’вазоўня; таксама і для жывёлы пад адным дахам з хатай’, колішня ’двухколавы перадок у плузе’, рус. дан. ’першая пара быкоў, якая знаходзіцца непасрэдна каля пераду плуга’. Адносна суфіксацыі гл. яшчэ Сцяцко, Афікс. наз., 165–166.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вяду́чы

1. прич. (редко) веду́щий;

2. в знач. прил. веду́щий;

в. самалёт — веду́щий самолёт;

~чая ро́ля наву́кі — веду́щая роль нау́ки;

~чае ко́латех. веду́щее колесо́;

3. в знач. сущ. веду́щий

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зме́нны

1. в разн. знач. сме́нный;

з. інжыне́р — сме́нный инжене́р;

~ннае зада́нне — сме́нное зада́ние;

~ннае ко́ла — сме́нное колесо́;

2. изменя́емый;

~нныя часці́ны мо́вы — изменя́емые ча́сти ре́чи;

з. гра́фік — скользя́щий гра́фик

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

умата́цца сов.

1. (наматываясь, уместиться) умота́ться;

усе́ ні́ткі ў адзі́н клубо́к не ўмата́юцца — все ни́тки в оди́н клубо́к не умота́ются;

2. разг. замота́ться;

ле́йцы ўмата́ліся ў ко́ла — во́жжи замота́лись в колесо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пя́тый пя́ты;

пя́тое колесо́ в теле́ге пя́тае ко́ла ў во́зе;

с пя́того на деся́тое (пя́тое че́рез деся́тое) пя́тае це́раз дзяся́тае;

ну́жен (нужна́, нужно́) как соба́ке пя́тая нога́ патрэ́бен (патрэ́бна) як саба́ку пя́тая нага́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крывы́

1. (искривлённый, изогнутый) криво́й; косо́й;

2. (хромающий) хромо́й;

3. в знач. сущ. хромо́й;

о́е лю́стра (люстэ́рка) — криво́е зе́ркало;

а́я ўсме́шка — крива́я улы́бка;

о́е ко́ла — криво́е колесо́;

глядзе́ць ~вы́м во́кам — смотре́ть ко́со

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ВІО́ (Viau) Тэафіль дэ

(сак. або май 1590, Клерак, каля г. Ажэн, Францыя — 25.9.1626),

французскі паэт; прадстаўнік ліберцінажу (вальнадумства). Працаваў у жанрах санета, оды, эпіграмы, элегіі. Аўтар «Трактата пра бяссмерце душы», трагедыі «Пірам і Фісба» (1617, паст. 1625), вальнадумных і сатыр. вершаў, змешчаных у калектыўным зб-ку «Сатырычны Парнас» (1622), выданне якога стала падставай для ганенняў на паэта, арганізаваных езуітамі. У 1623 яму вынесены смяротны прыгавор, заменены ў 1625 пажыццёвай ссылкай. Ганенні і турма — прычына заўчаснай смерці Віо. У яго лірыцы па-барочнаму пераплецены вытанчанасць і метафарычнасць з канкрэтнасцю і рэалістычнасцю, экзальтаванасць з іранічнасцю. Віо ўпершыню ў франц. паэзіі змог перадаць паяднанне прыроды і душы чалавека. Лепшыя яго вершы прасякнуты духам унутр. свабоды, няскоранасці і адлюстроўваюць асабістую драму («Санет Тэафіля на яго выгнанне», «Ліст да брата», «Шыбеніца», «Стансы» і інш.).

Тв.:

Рус. пер. — [Стихи] // Европейская поэзия XVII в. М., 1977;

[Стихи] // Колесо фортуны: Из европейской поэзии XVII в. М., 1989.

Літ.:

Виппер Ю.Б. Французская литература первой трети XVII в. // История всемирной литературы. М., 1987. Т. 4

Г.В.Сініла.

т. 4, с. 189

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

падлажы́ць сов., в разн. знач. подложи́ть;

п. ка́мень пад ко́ла — подложи́ть ка́мень под колесо́;

п. ніз спадні́цы — подложи́ть низ ю́бки;

п. дроў у печ — подложи́ть дров в пе́чку;

рук не падло́жыш — не спасёшь от сме́рти

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хадавы́ в разн. знач. ходово́й;

~выя я́касці аўтамабі́ля — ходовы́е ка́чества автомоби́ля;

х. тра́нспарт — ходово́й тра́нспорт;

х. вал — ходово́й вал;

о́е ко́ла — ходово́е колесо́;

х. тава́р — ходово́й това́р;

х. вы́раз — ходово́е выраже́ние;

х. час су́дна — ходово́е вре́мя су́дна

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спасть сов., в разн. знач. спа́сці;

колесо́ спа́ло с оси́ ко́ла спа́ла з во́сі;

к ве́черу жара́ спа́ла пад ве́чар гарачыня́ спа́ла;

спасть с го́лоса стра́ціць го́лас;

спасть с те́ла схудне́ць;

спасть с лица́ зблажэ́ць;

сло́вно пелена́ с глаз спа́ла ні́бы засло́на з вачэ́й спа́ла.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)