ГЕРЦ

(Hertz) Густаў Людвіг (22.7.1887, г. Гамбург, Германія — 30.10.1975),

нямецкі фізік. Чл. Германскай АН у Берліне (ГДР), замежны чл. АН СССР (з 1958). Пляменнік Г.Р.Герца. Вучыўся ў Мюнхенскім і Берлінскім ун-тах. У 1913—45 у НДІ і ун-тах Германіі і Фінляндыі. З 1945 працаваў у СССР, у 1954—62 дырэктар Фіз. ін-та ў г. Лейпцыг. Навук. працы па атамнай спектраскапіі і фізіцы плазмы. Сумесна з Дж.Франкам эксперыментальна даказаў існаванне ў атамах дыскрэтных узроўняў энергіі (дослед Франка і Герца), што пацвердзіла тэорыю Бора. Распрацаваў дыфузійны метад раздзялення ізатопаў. Нобелеўская прэмія 1925. Дзярж. прэмія СССР 1951.

т. 5, с. 200

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

адваро́тны, ‑ая, ‑ае.

1. Які вядзе назад; які накіраваны ў супрацьлеглы папярэдняму руху бок. У адваротным кірунку. Адваротнае вярчэнне. □ Відаць, чуючы, што на ўзлессі ірвуцца снарады, людзі кінуліся ў адваротны бок, да дробнага хмызняку. Мележ. // Які прыводзяць да зыходнага выніку. Адваротны хімічны працэс. Адваротнае ператварэнне тавару ў грошы.

2. Супрацьлеглы. Адваротны сэнс. Адыманне ёсць дзеянне адваротнае складанню. Лагарыфм з адваротным значэннем. Адваротная тэарэма. Адваротны дослед.

3. Супрацьлеглы знешняму, вонкаваму, левы бок прадмета. [Ніна] узяла са століка маленькае люстэрка, на адваротным баку якога быў малюнак — дзеці купаюцца ў рэчцы. Мележ.

4. у знач. наз. адваро́тнае, ‑ага, н. Палажэнне, якое з’яўляецца процілеглым дадзенаму або патрэбнаму. Доказ ад адваротнага.

•••

Адваротная сіла закона гл. сіла.

Адваротная прапарцыянальнасць гл. прапарцыянальнасць.

Адваротны бок медаля гл. бок.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уда́ться сов., в разн. знач. уда́цца;

о́пыт вполне́ уда́лся до́след ца́лкам уда́ўся;

о́вощи ны́нче удали́сь агаро́дніна сяго́лета ўдала́ся;

э́то не всегда́ удаётся гэ́та не заўсёды ўдае́цца;

сын весь уда́лся в отца́ сын уве́сь уда́ўся у ба́цьку.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

doświadczenie

doświadczeni|e

н.

1. вопыт, досвед; практыка;

z ~a — з вопыту, з практыкі;

2. эксперымент, выпрабаванне; дослед;

robić ~a — праводзіць эксперыменты (доследы);

~a na zwierzętach — вопыты на жывёлах

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

ВАСТО́КАЎ Аляксандр Хрыстафоравіч

(27.3.1781, г. Кінгісеп, Эстонія — 20.2.1864),

рускі філолаг і паэт. Акад. Пецярбургскай АН (1841). Еўрап. вядомасць Вастокаву прынеслі «Разважанні пра славянскую мову» (1820). У «Апісанні рускіх і славенскіх рукапісаў Румянцаўскага музеума» (1842) даў палеагр. і лінгвістычную характарыстыку 473 рукапісаў розных слав. рэдакцый. У 1843 выдаў помнік 11 ст. «Астрамірава евангелле» з лінгвістычнымі каментарыямі і слоўнікам. Аўтар зб-ка «Спробы лірычныя і іншыя дробныя творы ў вершах» (ч. 1—2, 1805—06), «Слоўніка царкоўнаславянскай мовы» (т. 1—2, 1858—61), «Граматыкі царкоўнаславянскай мовы» (1863) і інш. «Дослед пра рускае вершаскладанне» (1812) — адно з першых навук. даследаванняў сістэмы рус. танічнага вершаскладання.

Тв.:

Стихотворения. Л., 1935.

Літ.:

Булахов М.Г. Восточнославянские языковеды: Биобиблиогр. словарь. Мн., 1976. Т. 1. С. 63—70.

т. 4, с. 32

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

о́пыт м.

1. (совокупность практически усвоенных знаний, навыков) во́пыт, -ту м.;

педагоги́ческий о́пыт педагагі́чны во́пыт;

революцио́нный о́пыт рэвалюцы́йны во́пыт;

2. (исследовательский) до́след, -ду м.;

3. (житейский) во́пыт, -ту м., до́свед, -ду м., пра́ктыка, -кі ж.;

знать по со́бственному о́пыту ве́даць па ўла́сным во́пыце (з ула́снай пра́ктыкі);

4. (пробное осуществление чего-л.) спро́ба, -бы ж.;

литерату́рные о́пыты літарату́рныя спро́бы;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

относи́тельно

1. нареч. адно́сна, бо́льш-менш, параўна́льна;

о́пыт прошёл относи́тельно уда́чно до́след прайшо́ў бо́льш-менш уда́ла;

2. предлог с род. (по отношению) адно́сна (каго, чаго), што ты́чыцца (каго, чаго), у дачыне́нні (каго, чаго), аб (кім, чым), пра (каго, што);

относи́тельно его́ возвраще́ния све́дений нет аб яго́ зваро́це (пра яго́ зваро́т, што ты́чыцца яго́ зваро́ту, адно́сна яго́ зваро́ту) ве́стак няма́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

произведённый

1. (совершенный, сделанный, выполненный) зро́блены, праве́дзены, вы́кананы;

произведённый о́пыт зро́блены (праве́дзены) до́след;

2. (причинённый, порождённый, вызванный) зро́блены, вы́кліканы, прычы́нены;

произведённое впечатле́ние зро́бленае (вы́кліканае) ура́жанне;

3. (выработанный) вы́раблены;

произведённая проду́кция вы́рабленая праду́кцыя;

4. (рождённый) наро́джаны;

ребёнок, произведённый на свет дзіця́, наро́джанае на свет;

5. (повышенный в чине) узве́дзены (у чын);

произведённый в офице́ры узве́дзены ў чын афіцэ́ра.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

studium

studi|um

н.

1. ~a мн. навучанне; вучоба ў вышэйшых навучальных установах;

skończyć ~a — закончыць вышэйшую навучальную ўстанову;

~a rolnicze — вучоба ў сельскагаспадарчай навучальнай установе;

program ~ów — праграма навучання;

~a zaoczne — завочнае навучанне;

2. часцей мн.~a — навуковае даследаванне; даследчая праца; cowymaga ~ów — што патрабуе даследавання;

prowadzić ~a nad czym — даследаваць што;

3. навуковая праца; дослед; манаграфія;

~um filozoficzne — навуковая праца па філасофіі;

4. студыя; курсы;

~um dla reżyserów — рэжысёрскія курсы;

5. маст. эскіз, накід, эцюд;

~um akwarelowe — акварэльны эцюд

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

пока́зывать несов.

1. пака́зваць; (проявлять, обнаруживать) праяўля́ць, выка́зваць, выяўля́ць;

пока́зывать но́вый спекта́кль пака́зваць но́вы спекта́кль;

пока́зывать интере́сный о́пыт пака́зваць ціка́вы до́след;

пока́зывать свою́ рабо́ту специали́сту пака́зваць сваю́ пра́цу спецыялі́сту;

пока́зывать хра́брость пака́зваць (праяўля́ць, выяўля́ць) хра́брасць;

пока́зывать себя́ хоро́шим това́рищем пака́зваць (праяўля́ць) сябе́ до́брым тава́рышам;

пока́зывать свою́ ра́дость пака́зваць (выка́зваць, выяўля́ць) сваю́ ра́дасць;

2. юр. пака́зваць; (о свидетеле) све́дчыць;

э́тот челове́к пока́зывает, что ви́дел вас гэ́ты чалаве́к све́дчыць, што ба́чыў вас;

◊

пока́зывать приме́р пака́зваць пры́клад;

пока́зывать вид рабі́ць вы́гляд, дава́ць зразуме́ць;

и ви́да не пока́зывать і вы́гляду не пака́зваць;

не пока́зывать и но́са не пака́зваць і но́са;

не пока́зывать и глаз не пака́зваць і вачэ́й, не пака́звацца і на во́чы;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)