Тое, што і позні. Ужо позны час, глыбока ночка, А хлапчукі сядзяць маўкліва І навакол глядзяць пужліва.Колас.Ўжо пара мне дадому збірацца, — Вечар позны, а час не стаіць.Багдановіч.— Прыйшлі багатыя і дурныя людзі і забілі .. [птушку] і піскляняты цяпер прападуць: вывадак позны.Самуйлёнак.Мой сябар.. моцна лае мяне за такое пазнае спаннё. Трэба зараз жа ехаць з ім у маёнтак.Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Nest
n -(e)s, -er
1) гняздо́
ein ~ báuen — віць [будава́ць] гняздо́
ins ~ géhen* — разм. адпра́віцца ў пасце́ль
2) вы́вадак
3) глухме́нь
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
шпачы́ны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да шпака, належыць яму. Запахла сіняе прылессе шпачыным пер’ем і раллёю.Вялюгін.Ля кожнага дома на доўгіх жэрдках або на дрэвах віднеліся шпачыныя хаткі.Чарнышэвіч.// Які складаецца са шпакоў. І няхай не да нашых прычалаў усход Прыязджае, наставіўшы ветразі алыя, Каб пачуць, як вясёлы шпачыны хор Прыгажосць свайго краю расхвальвае.Чэрня.Пад пошчак шпачыны вясёлы З матуляй я ўранні ўставаў.І. Калеснік.Калі яшчэ дажынкі — Зажынкаў не відаць. І вывадак шпачыны Не вучыцца лятаць.Голуб.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Логава ’месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’, ’паглыбленне ў зямлі, якое служыць жыллём зверу’, ’бярлога’, ’неахайныя жыллё, пасцель чалавека’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), логыва (Бяльк.), логва (Шат.), ло́гаво (Сцяшк.), логво́, ло́гово (ТС), логва, логвіска, логавіска, логвішча, логмішча (Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Сцяшк.), лун.лы́гвіско ’тс’ (Шатал.), логавіна (Сцяшк.), логвіна ’тс’ (лаг., Жд. 2). Укр.лігво́, логво́, лі́гвище, лого́виско, лі́гвиско, ло́гово ’тс’, рус.логово, логовище, логво, варон.ло́гва, арханг.логовина, а таксама лежбище. Усх.-слав. утварэнне. Да прасл.log‑/leg‑ > ляга́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
груд, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Невялікая горка, узгорак. У лесе неяк адразу павесялела, а на пясчаных грудах зноў заззяў верас.С. Александровіч.Пры шумнай рацэ, на пакацістым грудзе, Паставілі Ноўгарад Рускія людзі.Лужанін.
2. Сухая сенажаць, сухадол. З гэтага боку мястэчка пачыналіся паплавы, найбольш груд, а месцам прыбалочаныя.Чорны.
3. Тое, што і груда (у 1 знач.). З двух грузавікоў у вялікі груд згружаюць цэглу.Шамякін.
4.Абл. Куча галля, хворасту; лоўж. Пад зацішным кустом або ў грудзе ламачча вывела на свет першы вывадак даўгавухая рыжая зайчыха.«Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
spawn
[ˈspɔn]1.
n.
1) ікра́f.
2) вы́вадак -ка m. (зь ікры́); пло́йма f.
3) вы́радак -ка, вы́пладзень -ня m.; спараджэ́ньне n.
2.
v.i.
1) нерастава́ць, кла́сьці ікру́
2) пладзі́цца, разво́дзіцца, размнажа́цца
3.
v.t.
пладзі́ць (пра людзе́й — грэ́бліва), разво́дзіць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
лагво́
1. Месца, дзе знаходзіцца мядзведжы бярлог, дзе жыве воўчы вывадак, ляжаць свінні (Зах. Бел.Др.-Падб., Краснап.Бяльк., Пруж., Рэч., Стол.). Тое ж лагаво́ (Рэч.), лаго́ўя (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 15).
2. Паглыбленне ў зямлі, па якому цячэ рака; рэчышча (Зах. Бел.Др.-Падб., Падзвінне).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
нада́рыцца, ‑рыцца, зак.
1.безас.зінф. Прыйсціся, выпасці каму‑н. І вось аднойчы, неяк скора пасля Айчыннай вайны, мне надарылася быць недалёка ад Лапаціч.Пальчэўскі.[Бацька:] — Пакуль не позна, трэба ваўчыцу неяк падкаравуліць, а там, можа, і вывадак надарыцца забраць...Масарэнка.// Здарыцца, дастацца на чыю‑н. долю. І ўжо трэба ж такому зноў надарыцца: апошні сын вымушаны апрануць на сябе шынель.Гроднеў.
2. Выдацца, выпасці. [Валя:] — Як толькі надарыцца вольная часінка — прыходзьце абавязкова. Я цяпер дома, і клопатаў у мяне мала. Пасядзіце ў садзе, адпачняце...Савіцкі.І вось надарыцца часамі Мароз над ўсімі маразамі.Колас.Ноч надарылася цёмная, без аніводнай зоркі на небе.Васілёнак.
3. Трапіцца, сустрэцца. Пакідаць карову нанач адну было рызыкоўна — мог надарыцца звер.Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кішэ́ць ’мітусліва рухацца ў розных напрамках’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сержп., Нік. Напаў., КЭС, лаг.). Укр.кишіти, рус.кишеть ’тс’. Перш за ўсё гаворка пра насякомых, чарвей, змей. Адсюль параўнанне са ст.-чэш.ksenci (*kъš‑en‑ьcь) ’малькі, вывадак земнаводных’ (Зубаты, Studie, 1, 1, 33). Усходнеславянскія лексемы адпавядаюць прасл.kyšěti, якое генетычна суадносіцца з літ.kušė́ti ’кішэць’, kùšti ’пачаць рухацца (для масы жывых істот)’, kuštė́ti ’шавяліцца, варушыцца, развівацца’ (параўн. значэнне чэшскай паралелі), лат.kustêt ’рухацца, шавяліцца, варушыцца’ (Фасмер, 2, 242). У якасці іншых індаеўрапейскіх паралелей прапануюцца ст.-грэч.κυκάω ’змешваць, муціць, бурліць, мітусіцца’, κυκεών ’мешаніна’, κυκητής ’падбухторшчык’. Магчымасць супастаўлення прасл.kyšěti з літ.kušė́ti (ū: ŭ) і ст.-грэч.κυκάω выцякае з рэгулярнасці суадносін x ∼ š ∼ k, што ў сваю чаргу сведчыць аб k̑ як адной з крыніц прасл.x. Прасл.kyšěti < *kyxěti, літ.š у kušė́ti з і.-е.k̑, а k у старажытнагрэчаскіх формах пацвярджае гэту рэканструкцыю (Мартынаў, Слав. акком., 124–125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́вад1 ’прывязаная да аброці вяроўка або рэмень, на якіх водзяць каня (цяля, карову)’ (ТСБМ, Янк. 1, Янк. Мат., Шат., Касп., Маслен., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), по́выд (Бяльк.) ’тс’; ’сцябло гарбуза’ (Мат. Гом.), по́вод ’тс’ (Шатал., ТС), по́вад ’гульня: гульцы становяцца ў лінію, бяруцца за рукі, утвараючы “повад”’ (ЭБ), ст.-бел.поводъ ’кіраванне’ (1596). Укр.по́від, рус.по́вад, польск.powód, серб.-харв.по́вод ’повад’. Прасл.*povodъ ад *povoditi, параўн. пово́дить ’кіраваць валамі ў вупражы’ (Маслен.) < *po‑ і *voditi, ст.-бел.водца ’вуздэчка’, чэш.vodítko ’аброжак, павадок’. Гл. вадзіць, весці.
По́вад2 ’парода (жывёлы)’ (Касп.). Ст.-укр.поводъ ’пачатак, паходжанне’, рус.па́вод ’парода’, чэш.původ ’паходжанне’, славац.pȏvod ’тс’, параўн. яшчэ вывадак, рус.заво́д (гл.) ’гаспадарка па развядзенні жывёлы’. Да повад1 (гл.).
По́вад3 ’прычына, падстава’ (ТСБМ). Ст.-бел.поводъ ’падстава’ (1423). Да повад1 (гл.); што да семантыкі, параўн. англ.breed ’парода’ > ’быць прычынай чаго, выклікаць што’. З іншай прэфіксацыяй параўн. пры́вад (прівод) ’слушнасць, дарэчнасць’ (Нар. лекс.), гл.