Лупавокі ’лупаты’, ’які часта лыпае павекамі’ (Нас. Доп.), лупавокій, луповокі ’вірлавокі’ (Мат. Маг., ТС), лупавокенькій ’тс’ (мсцісл., Нар. словатв.), смал. луповокий ’тс’. Аналагічна рус. варон. лупобе́льмый, цвяр., пск. лупогла́з ’тс’. Да лу́па 3 і вока (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мандзэрыць ’вымантачваць’, мандзэрынне ’выпрошванне’, мандзэршчык, мандзэрнік, мандзэрка ’проська, папрашайка’ (Нас.), рус. варон. мандрыка ’надаедлівы чалавек’, з польск. mandyrzyć ’бурчаць, маркоціць галаву другім, гаварыць ні тое, ні сее’ і mantyczyć ’тс’, якое да лац. mantica ’торба жабрака’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Муры́жыць ’церці’, ’няўмела вастрыць’, ’сварыцца, грызці’ (Юрч.), ’цягаць туды-сюды’ (Бяльк.). Рус. пенз., ленінгр. муры́жить ’нудна лаяць’, муры́сать ’мучыць, тузаючы, торгаючы’, варон. мура́жить ’лаяць’, кастр. мурзова́ть ’даводзіць каго-небудзь гульнёй да стомы’, перм. мурлы́жить ’здзекавацца’. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Відзелкі ’відэльцы’ (слуц., З нар. сл.), відзёлкі (Выг.), відзельцы (Бяльк.), укр. виделка, рус. кур., арл., варон., смал. виделка, видёлка, видёлочка ’тс’. Запазычана з польск. widelec ’тс’ не без уплыву ўсх.-слав. або бел. вілкі. Гл. яшчэ відэлка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віславухі ’з абвіслымі вялікімі вушамі’ (БРС, КТС, Мядзв., Нас., Касп., Сцяшк.). Укр. вислоу́хий ’тс’, рус. вислоухий: алан. ’глухі’, перм., арханг., кастр., варон., паўдн.-сіб. ’вялы, павольны, някемлівы, нярупны, няўважлівы’. Усходнеславянскае. Да ві́слы (гл.) і ‑ву́хі (гл. вушы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мутасок ’учкур у портках’ (паўн.-усх., КЭС). Рус. тул. муто́взок, мутовзо́к, варон. муто́зак, муто́вузок, азерб. муто́зик, пенз. мутове́зок, пск. мутовязь ’вяровачка, тоўстая нітка’ — усе (і іншыя) з motovǫzь. Да мата́ць і вузел (гл.). Гл. яшчэ мутавя́з, мату́з.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мурлы́каць ’муркаць’, ’гаварыць, напяваць мяккім голасам’, (ТСБМ, Яруш.). Рус. мурлыкать, мурлычить, варон. ’неразборліва гаварыць’, кастр. ’дрэнна спяваць’, кур. ’няясна чытаць’, пск., цвяр. ’манатонна, журботна і ціха пець’. Бел.-рус. ізалекса. Гукапераймальнае (Фасмер, 3, 13). Гэтак жа Васілеўскі (Прадукт. тыпы, 79).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
варо́на, ‑ы, ж.
1. Птушка сямейства крумкачовых з чорна-шэрым або чорным апярэннем. Вароны на балоце — гаспадар на рабоце. Прыказка.
2. перан. Разм. Пра нерастаропнага, нехлямяжага чалавека.
•••
Белая варона — пра чалавека, які рэзка выдзяляецца чым‑н. сярод іншых.
Варон страляць (лавіць, лічыць) гл. страляць.
Варона загуменная — тое, што і варона (у 2 знач.).
Дурная варона (лаянк.) — пра чалавека, які нешта недагледзеў, не зразумеў, выявіў сваю нерастаропнасць.
(Як) мокрая варона — пра збянтэжанага, разгубленага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Cujus regio, ejus lingua
Чыя краіна, таго і мова.
Чья страна, того и язык.
бел. Сярод варон жыўшы ‒ варонай і каркай.
рус. В какой народ попадёшь, такую шапку наденешь. Чьё кушаю, того и слушаю. С воронами летать ‒ по-вороньи каркать. В каком народе живёшь, того и обычая держись. Где жить, тем богам и молиться.
фр. Celui louer devons de qui le pain mangeons (Должны хвалить того, чей хлеб едим).
англ. To lump it (Волей-неволей мириться с чем-либо).
нем. Mit den Wölfen muß man heulen (С волками нужно выть).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ро́ўніца ’равеснік, раўня’ (ТСБМ; маладз., Янк. Мат.; ушац., Нар. лекс.), ’злёгку скручаная пасма валакна, з якой вырабляецца пража’ (ТСБМ), ’плоскасць, роўнасць, пласкаватасць’ (Байк. і Некр.), ро́ўніца/ру́ніца ’раўніна’ (дзятл., Жыв. сл.). Рус. алан., смал., варон. ро́вница ’аднагодак’. Бел.-рус. ізалекса. Да роўны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)