энтэле́хія

(гр. entelecheia = здзяйсненне)

паняцце філасофіі Арыстоцеля, якое абазначае ажыццяўленне якой-н. магчымасці быцця, а таксама рухаючы фактар гэтага ажыццяўлення.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

сінтэзава́цца, ‑зуецца; зак. і незак.

1. Утварыцца (утварацца) шляхам сінтэзу (у 1 знач.); абагульніцца (абагульняцца), злучыцца (злучацца). Элементы рэальнага быцця, сапраўдных чалавечых дзеянняў, духоўных праяў сінтэзаваліся ў прывабны вобраз волата. Перкін. У раманах Чорнага, напісаных у гады вайны, сінтэзуюцца вядучыя праблемы; характэрныя для ўсёй яго творчасці. Дзюбайла.

2. Утварыцца (утварацца) шляхам сінтэзу (у 2 знач.).

3. Зал. да сінтэзаваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

антало́гія​2

(ад гр. on, ontos = быццё + -логія)

раздзел філасофіі, які вывучае тэорыю быцця, характар і структуру рэчаіснасці або агульную тэорыю прадметаў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

персаналі́зм

(ад лац. persona = асоба)

кірунак сучаснай каталіцкай філасофіі, які лічыць асобу першаасновай быцця, а быццё праяўленнем творчай актыўнасці вярхоўнай асобы — бога.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

мані́зм

(фр. monisme, ад гр. monos = адзін, адзіны)

філасофскае вучэнне, якое лічыць асновай быцця адзін пачатак — матэрыю або дух (параўн. дуалізм, плюралізм 1).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

антало́гія ​1, ‑і, ж.

Зборнік выбраных твораў, часцей за ўсё вершаў, якія належаць розным аўтарам. Анталогія беларускай паэзіі. Анталогія беларускай народнай песні.

[Ад грэч. anthologia — букет кветак (назва зборнікаў выбраных твораў старажытнагрэчаскай паэзіі).]

антало́гія ​2, ‑і, ж.

У дамарксісцкай філасофіі — метафізічнае вучэнне аб асновах быцця, якое цалкам супрацьпастаўляецца гнасеалогіі і логіцы; у марксісцкай філасофіі — вучэнне аб аб’ектыўнай дыялектыцы матэрыяльнага свету, заснаванае на яго навуковым пазнанні і звязанае з гнасеалогіяй і логікай.

[Ад грэч. ōn, ontos — існае і logos — вучэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

філасо́фстваваць, ‑ствую, ‑ствуеш, ‑ствуе; незак.

1. Разважаць на філасофскія тэмы. [Прафесар:] — Ведаеце, Міхаіл Палікарпавіч, мне хочацца сёння філасофстваваць аб мудрай складанасць быцця і ягоных законах. Галавач.

2. Разм. Разважаць на абстрактныя тэмы, мудраваць. — Усё вясною ажывае, — філасофстваваў дзед Мікалай. — Скажам, той жа галавасцік. Вывеўся ён з ікрынкі, глядзіш, праз колькі дзён у яго лапкі з’явяцца, а пасля і жабай зробіцца... Даніленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мані́зм

(фр. monisme, ад гр. monos = адзін, адзіны)

філасофскае вучэнне, якое лічыць асновай быцця адзін пачатак — матэрыю або дух (параўн. дуалізм, плюралізм 1).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

сано́ўны, ‑ая, ‑ае.

1. У дарэвалюцыйнай Расіі і за мяжой — які займае высокае службовае становішча, з’яўляецца саноўнікам. Вядома: паэт вядомы Напісаў палкую оду, Чытаў яе на званым абедзе Ў прысутнасці саноўных асоб. Жычка. // Звязаны з дзейнасцю саноўнікаў, іх спосабам быцця. [Размова] была непрыемная Валуеву, але мусіў цярпець. Даносу і плётак не будзе. Па-першае, дваране і людзі свайго саноўнага кола, па-другое, удваіх. Караткевіч.

2. Іран. Уласцівы саноўніку; важны. Саноўны стыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

валюнтары́зм

(ням. Voluntarismus, ад лац. voluntarius = валявы)

1) напрамак у філасофіі, які аб’яўляе волю вышэйшым прынцыпам быцця, першаасновай усяго іншага;

2) суб’ектывісцкія, самавольныя рашэнні без уліку аб’ектыўных умоў грамадскага жыцця.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)