elementarz
м.
1. буквар, азбука; лемантар;
2. асновы, пачаткі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
разразны́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае разрэз (у 2 знач.). Разразны каўнер.
2. Які складаецца з разрэзаных частак, кавалкаў. Разразная спінка паліто. □ У шафе запаслівага Паўла Данілавіча знайшлася разразная азбука, па якой вучыўся і я сам. Якімовіч.
3. Прызначаны для разразання, разрэзвання. Разразны нож.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нямы́
1. прил., в разн. знач. немо́й; (исполненный тишины — ещё) безмо́лвный;
н. чалаве́к — немо́й челове́к;
няма́я цішыня́ — нема́я (безмо́лвная) тишина́;
2. в знач. сущ. немо́й;
○ няма́я а́збука — нема́я а́збука;
няма́я ка́рта — нема́я ка́рта;
нямо́е кіно́ — немо́е кино́;
◊ н. як ры́ба — нем (немо́й) как ры́ба
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
алфаві́т
(гр. alphabetos, ад alpha + beta = назвы першых дзвюх літар грэчаскага алфавіта)
сукупнасць літар якой-н. пісьменнасці, размешчаных у пэўным парадку; азбука.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
немо́й
1. прил., в разн. знач. нямы́;
немо́й челове́к нямы́ чалаве́к, нямко́;
нема́я тишина́ перен. няма́я цішыня́;
нема́я ка́рта няма́я ка́рта;
нема́я а́збука няма́я а́збука;
2. сущ. нямы́, -мо́га м., нямко́, -ка́ м.; не́мец, -мца м.;
◊
нем, как ры́ба (как моги́ла) нямы́, як ры́ба (як магі́ла).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
mors
I м. заал.
морж (Odobaenus rosmarus L.)
II м. разм.
марзянка; азбука Морзе
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
мо́рзе
[англ. S. Morse = прозвішча амер вынаходцы (1791—1872)]
тэлеграфны код, дзе кожнай літары алфавіта адпавядае вызначаная камбінацыя кропак і рысак; выкарыстоўваецца для перадачы інфармацыі на адлегласць; азбука м.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
АПРЫ́ЛАЎ Васіл Еўстаціеў
(21.7.1789, г. Габрава — 2.10.1847),
балгарскі грамадска-паліт. дзеяч, асветнік, педагог і пісьменнік. Адукацыю атрымаў у Расіі, Германіі і Венскім ун-це. У 1835 заснаваў у Габраве першую свецкую школу. Аўтар прац «Балгарскія кніжкі, ці Якому славянскаму племю ўласна належыць кірылаўская азбука» (1841), «Думкі пра цяперашняе балгарскае навучанне» (1847) і інш. Творчасць Апрылава спрыяла адраджэнню нац. свядомасці балгараў, іх самабытнай культуры і традыцый.
т. 1, с. 435
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БУКВА́Р,
азбука, падручнік для пач. навучання чытанню і пісьму. Прызначаны для выхавання дзяцей, развіцця іх мовы і лагічнага мыслення. Традыцыйна з’яўляецца крыніцай першых звестак пра краіну, народ, яго культуру. Уключае матэрыял, які фарміруе ў выхаванцаў нормы паводзін і ўзаемаадносін паміж старэйшымі і малодшымі. Асн. структурны склад буквара — літары, літараспалучэнні, склады, лічбы, граматычныя звесткі, павучанні, тэкставыя і ілюстрацыйныя матэрыялы, схемы, табліцы. Навуч.-выхаваўчую работу з букваром звычайна падзяляюць на 3 перыяды: падрыхтоўчы, букварны і паслябукварны.
Доўгі час грамату асвойвалі па царк. кнігах (псалтырах, часаслоўцах, апосталах). З 16 ст. пачалі ствараць і выдаваць спец. дапаможнікі. Першы друкаваны буквар на царк.-слав. мове ў рус. рэдакцыі — «Азбука» І.Фёдарава (Львоў, 1574). На Беларусі адзін з першых буквароў выдалі ў 1593 у Вільні браты Л. і К.Мамонічы. У 1596 у Вільні выйшаў буквар Л.Зізанія. Па іх вучыліся чытаць і пісаць на Беларусі, Украіне, у Расіі і Літве. З 1590-х г. да 1653 на Беларусі выйшла 16 буквароў — больш за палавіну падобных выданняў на ўсх.-слав. землях. Тэрмін «Азбука» ў загалоўку кнігі ўпершыню з’явіўся ў віленскім (1596), «Буквар» — у еўеўскім (1618) брацкіх выданнях. У 17—19 ст. буквары друкавалі ў Вільні, Куцейне, Магілёве, Супраслі, Варшаве. У 1906 выдадзены «Беларускі лемантар, або Першая навука чытання» (ананімна) і «Першае чытанне для дзетак-беларусаў» Цёткі. Пасля Кастр. рэвалюцыі 1917 побач з вучэбнымі дапаможнікамі для дзяцей у БССР друкаваліся буквары для лікбеза «Наша сіла — ніва ды машына: Лемантар для дарослых» М.Байкова, С.Некрашэвіча, М.Багдановіча, 1925; «Наша сіла — Саюз. Лемантар для сельскагаспадарчых і лясных рабочых», 1926 і інш. Беларускія буквары выдавалі таксама А.Федасенка, М.Пігулеўскі і І.Пісарчык, С.Паўловіч і інш. У 1929—69 карысталіся букваром, складзеным Н.Сіўко (1929—32 з Л.Лукіной, 1937—41 з З.Ліхачовай). З 1969 выйшла 18 выданняў буквара А.Клышкі, у т. л. «Разразная азбука».
Літ.:
Голенченко Г.Я. Источники по истории белорусской культуры: (Старопечатные учебные книги XVI—первой половины XVII вв.) // Из истории книги в Белоруссии. Мн., 1979;
Ботвинник М. Откуда есть пошел букварь. Мн., 1983.
т. 3, с. 324
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Non est ad astra mollis e terra via
Цяжкая дарога ад зямлі да зорак.
Нелегка дорога от земли до звёзд.
бел. Хочаш многа знаць ‒ трэба мала спаць.
рус. Кто хочет много знать, тому надо мало спать. Азбука латине не пиво в братине. Наука не медовуха: в рот не вольёшь. Лёжа и кнута не добыть. Лёжа на пуховике не сделаешься великим.
фр. Le chemin est épineux de la terre aux étoiles (Дорога тернистая от земли до звёзд).
англ. Through hardship to the stars (Через трудности к звёздам).
нем. Viel Wissen verleidet das Kissen (Знания отбивают охоту к подушке).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)