2.узнач.прым. Які мае абутак на нагах. Кахаю.. у хустцы і ў косах, У завею і летні гром, Кахаю абутую й босую, з кнігамі і з сярпом.Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павыскаля́цца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; зак.
Разм.
1. Тое, што і павыскальвацца.
2.перан.; зкаго і без дап.Разм. Выскаляцца, смяяцца некаторы час. — А-а-а! — выгукнуў Ермалай. — Хочаце мяне ў лапці абуць, на сцэну выпіхнуць... павыскаляцца са старога.Грамовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уссу́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
1. Сунучы, падняць наверх. Уссунуць бэльку на зруб.
2.Разм.Абуць, надзець (звычайна наспех, часова). Андрэй устаў, не запальваючы лямпы адзеўся, уссунуў на ногі боты, зняў з крука кажух і шапку, апрануўся і пайшоў з хаты.Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўбо́цікімн Hálbstiefel pl;
абу́ць паўбо́цікі die Hálbstiefel ánziehen*;
я шы́ю сабе паўбо́цікі ich lásse mir Hálbstiefel máchen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
1. Насадзіць, надзець на што‑н. вострае. Адам моўчкі развязаў сваю торбачку, дастаў адтуль .. кавалак сала і,.. узаткнуўшы па завостраны штышок, пачаў круціць над полымем.Нікановіч.
2. Наспех абуць што‑н.; уссунуць. Узаткнуць боты на босыя ногі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Во́буй ’абутак’ (Бяльк., Гарэц., Сцяшк., З нар. сл., Мат. Гом.). Рус.вяц.о́буй, чэш.дыял.vobuj ’тс’. Да абуць (гл.) з суф. ‑jь (Вахрас, Наим. об., 132 і наст.). З гэтай суфіксацыяй, відавочна, даволі архаічнае ўтварэнне (Гл. SP, 1, 80 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
басано́жнареч.
1. босико́м;
бе́гаць б. — бе́гать босико́м;
2.разг. на бо́су но́гу, на го́лую но́гу;
абу́ць чараві́кі б. — наде́ть боти́нки на босу́ (бо́су) но́гу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Разу́ць ’зняць з каго-небудзь абутак’ (ТСБМ; чэрв., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), разува́ць ’знімаць абутак’ (ТСБМ; ганц., Сл. ПЗБ; Гарэц.), разува́лкі ’прыстасаванне для зняцця абутку з ног’ (паст., Сл. ПЗБ), рус.разу́ть, разува́ть, укр.роззу́ти, роззува́ти, укр. разм. розбува́ты, польск.rozzuwać, rozzuć, н.-луж.rozuś. Гл. абу́ць; параўн. і ст.-бел.вызꙋватися ’разувацца’ (1616 г., Карскі 2-3, 96).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дво́е, дваі́х, дваі́м, дваі́мі, ліч.зб.
Два.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асобу.
Засталося д. сірот;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн. л.
Нас было д.;
в) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Бегае д. парасят.
Д. дзяцей;
г) з множналікавымі назоўнікамі.
Д. саней.
Д. нажніц.
Д. акуляраў.
Д. штаноў.
Д. сутак;
д) з некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
Д. ботаў.
Д. рукавіц.
Абуць д. панчох;
е) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу.
Сядзелі д.: хлопец і дзяўчына.
◊
На сваіх дваіх (разм., жарт.) — пехатой.
За дваіх (працаваць, есці і пад.) — так, як могуць двое.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ану́ча. Рус., укр.онуча, ануча (для абварачвання ног), польск., славац.onuca, чэш.onuče, славен.onuča, vnúča, ст.-слав.оноушта ’сандалія’ (Старасл. сл.). Да праслав.*onutja; корань ‑u(t)‑ той жа, што ў абутак (гл.), параўн. літ.aũli ’абуць’ суфікс ‑ja, як у свяча. Прэфікс on‑ найбольш верагодна з і.-е.*an‑ (лац.an‑, грэч.ανα‑ і г. д.) ’на’ (Фасмер, 3, 142) або, што менш верагодна, з і.-е.*on‑ ’у’ (Мейе, Études, 2, 162), ці o‑ пры ўстаўным ‑n‑ (гл. Праабражэнскі, 1, 650); паводле Шанскага (КЭСРЯ, 223), утворана ад *onutь ’абутак’ < *onuti ’абуць’, гэтым аўтар імкнуўся паясніць паходжанне ‑t‑. Аб прычынах дээтымалагізацыі гл. Булахоўскі, Труды ИРЯ, 1, 173. Колесаў, ЭИРЯ, 5, 43–48: корань *nut‑ быццам паясняе семантыку анучы-абутку: ’тое, што не нацягваецца, а накручваецца’, што, аднак, не зусім ясна ў сувязі з няяснасцю кораня на славянскай моўнай глебе. Беларуская мова значна пашырыла семантыку слова ануча ад ’абутку’ на ’рызман, лату’, аналагічная тэндэнцыя заўважаецца і ва ўкраінскай; у іншых славянскіх мовах старое значэнне захоўваецца дакладней, хаця нідзе, здаецца, слова цяпер не азначае абутку. На новай семантычнай базе бел.анучнік ’гандляр анучамі; той, хто збірае ўтыль’ (Бяльк.).