Verbum

абысці́, абыду́, абы́дзеш, абы́дзе; абышо́ў, -шла́, -шло́; абыдзі́; зак., каго-што.

1. Рухаючыся па крузе, прайсці вакол каго-, чаго-н.

Ён абышоў кругом сваю сялібу.

2. У ваеннай справе: зайсці ворагу з тылу або з фланга, каб акружыць яго.

Нямецка-фашысцкія войскі абышлі Брэсцкую крэпасць.

3. Прайсці бокам, мінуўшы каго-н.; абагнуць каго-, што-н.

Абысці вёску.

4. перан. Мінуць, не закрануць каго-, што-н.

Ні адна бяда яго не абыдзе.

5. перан. Знарок пазбегнуць, не закрануць чаго-н. у размове, апавяданні і пад.

А. недарэчны выпадак.

6. перан. Не палічыцца з чым-н., не прыняць пад увагу, не ўлічыць чаго-н.

Абысці закон, загад.

7. перан. Пакінуць без павышэння, узнагароды і пад.

8. Прайсці па ўсёй прасторы чаго-н., наведаць розныя месцы.

З песняй абыду я нашу родную краіну.

9. Падысці да кожнага па чарзе.

10. Пашырыцца, стаць усюды вядомым.

Навіна абышла ўвесь раён.

11. Падмануць, ашукаць.

Ён умеў абысці начальства.

12. Перамагчы, узяць верх; выперадзіць.

А. ўсіх на раённых спаборніцтвах.

◊

За вярсту абысці каго-што (разм.) — не мець жадання сустрэцца з кім-, чым-н., убачыць каго-, што-н.

|| незак. абыхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць і абхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

|| наз. абыхо́джванне, -я, н., абыхо́д, -у, М -дзе, м. і абхо́д, -у, М -дзе, м.

для, прыназ. з Р.

1. Выражае аб’ектныя адносіны:

а) ужыв. пры абазначэнні асобы ці прадмета, у адносінах да якіх мае значэнне тая ці іншая з’ява, падзея і пад.

Для яго гэта лёгкая справа.

Для свайго часу гэта было дасягненнем;

б) ужыв. пры абазначэнні неадпаведнасці, несуразмернасці якой-н. з’явы, падзеі.

Ён занадта вопытны для сваіх гадоў.

Вельмі непрыдатнае адзенне для хатняй работы;

в) ужыв. пры абазначэнні асобы ці прадмета, якім што-н. робіцца, прызначаецца.

Жыць для дачкі.

2. Выражае мэтавыя адносіны, указвае на прызначэнне або мэту чаго-н.

Падручнікі для дзяцей.

Вядро для вады.

Усё для перамогі.

ра́ды, -ая, -ае; рад, -а.

1. Які перажывае пачуццё радасці, задавальнення.

Радая маці гаварыла безупынку.

2. у знач. вык. (звычайна кар. ф.), каму-чаму, з дадан. і без дап. Пра пачуццё радасці, задавальнення, якое перажывае хто-н.

Мы надта рады такому госцю.

Я рад, што ты ўдала з’ездзіў.

3. у знач. вык., з інф. Пра жаданне, гатоўнасць зрабіць што-н.

Я рад бы вам дапамагчы, ды не маю цяпер вольнага часу.

◊

І не рад (рады); (і) сам не рад (рады) (разм.) — пра чый-н. жаль, шкадаванне з прычыны таго, што адбылося пры яго ўдзеле.

Рад (ці) не рад (разм.) — паняволі, хочаш не хочаш.

за́яц, за́йца, мн. зайцы́, -о́ў, м.

1. Невялікі звярок з атрада грызуноў, а таксама футра з яго.

Палахлівы як з.

За двума зайцамі пагонішся — ні аднаго не зловіш (прыказка).

2. Безбілетны пасажыр або глядач, што пранік куды-н. без білета (разм.).

Ехаць зайцам (у знач. прысл.).

|| памянш.ласк. за́йка, -і, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.; ужыв. таксама як ласк. зварот да каго-н.) і за́йчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.; ужыв. таксама як ласк. зварот да каго-н.).

|| прым. зае́чы, -ая, -ае (да 1 знач.).

Заечая натура (перан.: палахлівая).

○

Заечая губа — прыроджанае ненармальнае раздваенне верхняй губы ў чалавека.

злажы́ць, злажу́, зло́жыш, зло́жыць; зло́жаны; зак., што.

1. гл. класці.

2. Палажыць разам у пэўным парадку.

З. дровы.

З. чамадан (палажыць у яго рэчы; таксама перан.: падрыхтавацца да ад’езду).

3. Перагнуўшы, скруціўшы, палажыць, злажыць пэўным чынам, надаць якую-н. форму.

З. газету.

З. пакрывала.

З. раскладушку.

4. Паваліць, палажыць (пра ўсё, многае).

Град злажыў жыта.

5. перан. Перакласці віну на каго-н.

◊

Злажыць галаву (высок.) — загінуць у баі.

Злажыць рукі (разм.) — тое, што і скласці рукі (гл. скласці).

|| незак. склада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2—5 знач.), скла́дваць, -аю, -аеш, -ае (да 2—5 знач.) і зло́жваць, -аю, -аеш, -ае (да 5 знач.).

кно́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.

1. Тонкі кароткі цвічок з шырокай плоскай плешкай, якім прымацоўваюць паперу, тканіну і пад. да чаго-н. цвёрдага.

2. Невялікі акруглы выступ, які служыць для замыкання электрычнага ланцуга і прывядзення ў дзеянне розных механізмаў націсканнем на яго.

К. ліфта.

3. Металічная або пластмасавая засцежка, якая складаецца з дзвюх частак, што ўваходзяць адна ў адну.

Пальчаткі на кнопках.

4. Пра чалавека маленькага росту (разм., жарт.).

◊

Націснуць на ўсе кнопкі — выкарыстаць усе магчымасці для дасягнення чаго-н.

|| памянш.-ласк. кно́пачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. кно́пачны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).

па́ртыя, -і, мн. -і, -тый, ж.

1. Палітычная арганізацыя грамадскага класа, якая выражае і абараняе яго інтарэсы.

Палітычныя партыі.

Сацыял-дэмакратычная п.

2. Група людзей, аб’яднаных агульнасцю інтарэсаў, а таксама тых, што сабраліся з якой-н. мэтай.

П. геолагаў.

3. Асобная частка ў шматгалосым музычным творы, якая выконваецца адным інструментам, адным спеваком.

П. фартэпіяна.

П.

Сяргея ў оперы Я.

Цікоцкага «Дзяўчына з Палесся».

4. Адна гульня (у шахматы, шашкі, карты і пад.).

Шахматная п.

5. Пэўная колькасць тавару.

П. летняга адзення.

6. Пра жаніцьбу або замужжа (уст.).

Выгадная п.

|| прым. парты́йны, -ая, -ае (да 1 знач.).

падпіса́ць, -ішу́, -і́шаш, -і́ша; -ішы́; -і́саны; зак.

1. што. Пацвердзіць, заверыць, паставіўшы подпіс.

П. загад.

П. дагавор (заключыць яго).

2. што. Прыпісаць пад чым-н.

П. некалькі радкоў.

3. што. Зрабіць які-н. надпіс, паметку на чым-н.

П. сшытак.

4. каго (што) на што. Уключыць у лік падпісчыкаў.

П. каго-н. на часопіс.

|| незак. падпі́сваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. падпіса́нне, -я, н. (да 1 знач.), падпі́сванне, -я, н. (да 1—3 знач.), падпі́ска, -і, ДМ -сцы, ж. (да 4 знач.) і по́дпіс, -у, м. (да 1 знач.).

Падпісанне дагавора.

Падпісванне сшытка.

Падпіска на газеты.

Даць дакумент на подпіс.

пан, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. У старой Чэхіі, Польшчы, Літве, дарэвалюцыйнай Беларусі і Украіне: заможны феадал, буйны землеўласнік (памешчык, дваранін і пад.), а таксама зварот да яго.

Жыць як пан або панам (перан.: жыць у багацці і раскошы; разм.).

2. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы сам і мае моду перакладваць работу на іншых (разм.).

Сядзець як пан або панам (перан.: гультаяваць, нічога не рабіць; разм.).

3. Форма ветлівага звароту да мужчын у Польшчы, Чэхіі і інш. краінах (дадаецца да прозвішча, імя, службовага тытула і пад.).

Паважаныя дамы і паны!

|| ж. па́ні, нескл.

|| прым. па́нскі, -ая, -ае.

П. двор.

Панскія замашкі.

ве́даць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. пра каго-што, аб кім-чым і без дап. Мець звесткі пра каго-, што-н.

В. жыццё вёскі.

2. каго-што. Валодаць пэўнымі ведамі, мець пра каго-, што-н. паняцце, уяўленне.

В. урок.

В. сваю справу.

В. англійскую мову.

3. каго (што). Быць знаёмым з кім-н.

Я гэтага чалавека не ведаю.

4. што. Адчуваць, перажываць.

Не в. спакою.

5. што. Захоўваць, лічыцца з чым-н.

В. меру (трымаць сябе ў пэўных рамках). В. сваё месца (весці сябе адпаведна свайму становішчу).

6. чым. Кіраваць, распараджацца.

В. трэстам.

В. перапіскай.

◊

Хто яго ведае (разм.) — невядома, ніхто не ведае.