я́корь в разн. знач. я́кар, -ра м.;

бро́сить, отда́ть я́корь кі́нуць, адда́ць я́кар;

стоя́ть на я́коре стая́ць на я́кары;

выбира́ть я́корь выбіра́ць я́кар;

сня́ться с я́коря зня́цца з я́кара;

я́корь электри́ческой маши́ны я́кар электры́чнай машы́ны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

czaty

czat|y

мн.

1. варта; каравул;

stać na czaty ach — стаяць на варце;

2. засада;

3. разведка;

4. застава; ахова;

przednie ~y — ахоўная застава

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

tumeln

vi (h, s)

1) хіста́цца; дрэ́нна стая́ць на нага́х

er tumelte vor Frude — у яго́ кружы́лася галава́ [ён п’яне́ў] ад ра́дасці

zu Bden ~ — пахісну́цца і ўпа́сці

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

stllstehen

* аддз. vi (s)

1) стая́ць, не працава́ць (аб заводзе і г.д.)

2) спыні́цца; спыні́ць рух

◊ da steht mir der Verstnd still — ро́зуму не дабяру́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

sthen

*

1.

vi (h, рэдка s)

1) стая́ць, знахо́дзіцца (вертыкальна)

auf dem Kpfe ~ — стая́ць на галаве́

Modll ~ — пазі́раваць (мастаку)

j-m im Wge ~ — стая́ць каму́-н. папяро́к даро́гі

2) стая́ць, знахо́дзіцца (дзе-н.)

Тränen stnden ihr in den ugen — на яе́ вача́х вы́ступілі слёзы

3) стая́ць (быць у якім-н. стане)

Schlnge ~ — стая́ць у чарзе́

Rde und ntwort ~ — трыма́ць адка́з пе́рад кім-н.

lles steht auf dem Spiel — усё паста́ўлена на ка́рту

mit j-m im Brefwechsel ~ — перапі́свацца з кім-н.

im Begrff ~ etw. zu tun — наме́рвацца што-н. зрабі́ць; быць у мі́ласці ў каго-н.

ich sthe hnen zu Densten — я да Ва́шых паслу́г

er soll kmmen, wie er steht und geht — няха́й ён прыхо́дзіць як ёсць

wie steht es um… (A) — у які́м ста́не знахо́дзяцца спра́вы (з кім-н., чым-н.)

4) стая́ць, ме́цца, прысу́тнічаць, быць у наяўнасці

in der Zitung steht — у газе́це надрукава́на [напі́сана]

es steht geschreben… — напі́сана…

5) (für einander, zu D) стая́ць (адзін за аднаго, за каго-н., што-н.)

für j-n, für etw. ~ — руча́цца за каго́-н., за што-н.

6) (zu D) адно́сіцца, ста́віцца (да каго-н., чаго-н.)

7) стая́ць, не ру́хацца; не дзе́йнічаць, не працава́ць

8) быць да тва́ру, падыхо́дзіць, пасава́ць

9) з мадальным адценнем: трэ́ба [мо́жна] чака́ць

es steht zu wünschen — (па)жада́на

~ bliben* — спыня́цца; застава́цца

~ lssen* — пакі́нуць (на месцы)

lles ~ und legen lssen* — пакі́нуць усё (рэчы, маёмасць)

10)

sinen Mann ~ — пастая́ць за сябе́

das wird ihm tuer zu ~ kmmen — гэ́та бу́дзе яму́ до́рага каштава́ць

wie steht's, wie geht's? — як ма́ецеся [ма́ешся]

2.

(sich):

hier steht es sich bsser — тут стая́ць ле́пей [зручне́й]

sich müde ~ — стамі́цца ад до́ўгага стая́ння

er steht sich gut — ён ма́е до́бры заро́бак

sich mit j-m gut [schlecht] ~ — [не] ла́дзіць з кім-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ла́пка ж., в разн. знач. ла́пка;

л. насяко́мага — ла́пка насеко́мого;

дзіця́чая л. — де́тская ла́пка;

яло́вая л. — ело́вая ла́пка;

гусі́ная л.бот. гуси́ная ла́пка;

хадзі́ць (стая́ць) на за́дніх ~ках — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках;

~кі ўго́ру — ла́пки вверх

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

слуп м., в разн. знач. столб;

тэлегра́фны с. — телегра́фный столб;

с. пы́лу (агню́) — столб пы́ли (огня́);

геркуле́савы слупы́ — геркуле́совы столбы́;

паста́віць да гане́бнага слу́па — поста́вить (пригвозди́ть) к позо́рному столбу́;

стаць слу́пам — остолбене́ть;

стая́ць як слуп — стоя́ть столбо́м

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Апу́ліццастаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую курыцу’ (Янк. II), апуліць ’аслабець’ (Гайдукевіч, Працы IM, 6, 58). Балг., мак. опули ’вытрашчыць (вочы)’, опулено ’пільна’ (глядзець), чэш. pouliti, славац. púliť, ’вытрашчаць (вочы)’, укр. випулити ’вытрашчыць’. Параўн. бел. пуля́ты такі, што мае вялікія вытрашчаныя вочы’ (Янк. Мат., 79). Праслав. *puliti, відаць, азначала ’высоўвацца, выпірацца, вытрашчацца’ і звязана з і.-е. коранем *pu‑, *pou‑, *peu‑, *phu‑ ’набухаць, надувацца, уздувацца’ (Покарны, 847), які быў пашыраны дэтэрмінатывам Бернекер, 1, 100; Махэк₂, 62, 76, 341; Фасмер, 1, 240; Супрун, Веснік БДУ, 1974, 2, 20–25.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прата́ліна ’месца, дзе растаў снег і агалілася зямля’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), прата́лка, прота́лка ’тс’, ’агрэх (пры сяўбе)’ (Шчарб., ТС; Жд. 1), прота́лак ’тс’ (Касп.), ’паляна’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ’лапіна, дзе вымакла збожжа’, ’вузкі праход паміж будынкамі’ (астрав., Сл. ПЗБ), ’пропуск, зроблены пры сяўбе’ (Сцяшк.). Рус. прота́лина, прота́лок, укр. прота́лина, прота́лка ’праталіна’, польск. przetalina ’тс’. Дэрываты ад *прата́ць ’растаць, утварыўшы праталіну’, *прата́лы ’расталы (снег, лёд)’, што адлюстроўвае варыянтнасць та́яць/‑таць (параўн. пата́ць, адта́ць (Стан.), аналагічную да стая́ць ста́ць, гл. таяць. Банькоўскі (2, 915) бачыць кантракцыю ў польск. przetalina < *przetajalina. Гл. таксама тал, талона.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рамі́знік ’фурман наёмнага экіпажу’ (ТСБМ), ’лёгкая фурманка для перавозкі пасажыраў’ (Варл.). Відаць, ад ням. Remise, якое можа азначаць ’сховішча для пэўнага транспарту’, што з франц. remise ’тс’ < re‑mettre ’адкладаць, захоўваць’, звязанае з лац. mitto/mittere ’кідаць’ і ’пасылаць’. Хутчэй за ўсё праз польск. remiza ’вазоўня’, параўн. чэш. remiz ’карэтня’, ’месца, дзе стаяць вазы’. Адсюль рамізнік — ’той, хто працаваў у вазоўні, абслугоўваў экіпажы’. Больш позняе ўтварэнне рамі́знік ’чалавек, які званіў у час пажару’ ад польск. remiza ’пажарнае дэпо’: былі такія рамізы… рамізнік быў напагатове і званіў (чэрв., Жд. 3).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)