1. Мярзотны, подлы. Паганы чалавек. □ Саўка і два яго канвойнікі застаюцца ззаду. Саўкава місія, паганая здрадніцкая місія, скончана.Колас.Партызаны .. вартавалі вёску ад паганых гасцей.Чорны.//Дрэнны, нядобры. Паганае надвор’е. □ Айцец Кірыл адмовіўся застацца выпіць чаю на дарогу, бо дзень кароткі, а дарога паганая.Колас./ Пра характар, звычкі, душэўны стан і пад. Паганы настрой. Паганы характар.
2. Прызначаны для смецця, нечыстот; брудны. Паганае вядро.
3. Які нельга есці, ядавіты. Паганы грыб.
4. Злы, куслівы (пра сабаку). [Мужык:] — Ёсць у нашага Піліпа сучка паганая, дык мы ўсе яе баімся.Якімовіч.
5.Уст. Нехрысціянскі, язычніцкі. Паганыя ідалы.// Забаронены рэлігіяй. Паганая ежа. □ — Нібы чорт зеллем паганым падкурыў хату Супрона Дразда і Змітрука Карча, — казалі сяляне, чуючы кожны дзень сварку.Чарот.
6.Разм. Не варты ўвагі. І зусім незразумела, навошта было падымаць такі шум з-за гэтай паганай двойкі?Краўчанка.
7.узнач.наз.паганя́е, ‑ага, н. Што‑н. дрэннае, нядобрае. Васіль увесь сціснуўся, насцярожыўся, чакаючы самага паганага.Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
худы́1, ‑ая, ‑ое.
З тонкім, сухарлявым целам. — А худы які! — здзівіўся Іван, гледзячы на Міколу. — Чаго так выпетраў? Вобла, а не чалавек.Новікаў.Не захацелася крыўдзіць Чарнова, які, нібы зачараваны, не зводзіў вачэй з худога няўклюднага каня.Васілевіч.// Пра часткі цела. І з усяе шчырасці, колькі быць яе можа ў сына да маткі, цалаваць пачаў яе худыя, сухія рукі.Мурашка.У Леўкіна худы твар, запалыя шчокі, насцярожаныя вочы. Ці можа мне толькі здаецца?Дадзіёмаў.
худы́2, ‑ая, ‑ое.
Разм.
1.Дрэнны. — Цяжка мне, старому мікалаеўскаму артылерысту, да шаблі прызвычаіцца... Ці то шабля худая, ці то рукі аслаблі... — скардзіўся.. [дзед] часам на сваё няўмельства Міколку.Лынькоў.Паўтары дзесяціны худой зямлі. Яе не большала, а сям’і прыбывала.Таўлай.Маці худое жыта жне і спяшаецца, каб не адстаць ад іншых жанчын, каб хутчэй скончыць сваю палоску.Каваль.
2. Дзіравы; стары. — Хто такі? — спытаў Мсціслаў. — Ваўкалака, — ашчэрыўшы зубы, сказаў Кандрат. — Давайце дукаты ў худую суму, давайце княгіню — з сабою вазьму.Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
zły
1.дрэнны; кепскі; благі; ліхі;
złe wyniki — дрэнныя (кепскія) вынікі;
złe czasy — ліхія (цяжкія) часы;
zła wróżba — дрэнны знак;
2.
złe н. ліха; дрэннае;
wyrządzić wiele złego — зрабіць шмат ліха;
w tym nie ma nic złego — у гэтым няма нічога дрэннага;
zły duch — злы дух;
na domiar złego — у дадатак да ўсяго;
mieć komu co za złe — сердаваць (злавацца) на каго за што;
proszę nie wziąć mi tego za złe — не сярдуйце на мяне за гэта, калі ласка;
jestem złej myśli — у мяне кепскае прадчуванне;
nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło — прык.. ліха без дабра не бывае
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Бу́да ’кібітка, верх павозкі; буда, пакрыццё ад дажджу над возам; будан, панура і да т. п.; крыты вазок’ (Нас., Касп., Шат., Бесар., Бяльк., Янк. II, БРС, Яшкін). Вядомае з XVI ст. (Булыка, Запазыч.) у значэнні лясная смалакурня; будка’. З іншым націскам буда́ ’тс’ (Др.-Падб.), ’будка для сабакі’ (Сцяшк. МГ), ’будка над ямай, дзе ляжыць бульба’ (Сцяшк.), ’будан; дрэнны жылы будынак’ (слаўг., Яшкін). Вытворнае: бу́дка. Рус.бу́да, бу́дка, укр.бу́да, бу́дка. Запазычанне з польск.buda ’тс’, а гэта з с.-в.-ням.būde (buode). Аб польскім слове падрабязна Лер-Сплавінскі, JP, 22, 111 і наст. Гл. таксама Слаўскі, 1, 48; Кохман, Kontakty, 104; Фасмер, 1, 230; Бернекер, 96; Праабражэнскі, 1, 50; Шанскі, 1, Б, 211; Шалудзька, Нім., 23; Рыхардт, Poln., 37; Кюнэ, Poln., 47. Рудніцкі, 234 (услед за Р. Смаль–Стоцкім), думае пра непасрэднае запазычанне з с.-в.-ням. Вельмі няпэўнай з’яўляецца версія (Махэк₂, 61–62) пра паходжанне слав.*buda ад слав. (!) *budovati (< *oborudovati). Да с.-в.-ням.buode і яго герм. сувязей гл. Клюге, 108 (пад Bude).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вурдала́к ’ваўкалак’ (КТС). Рус.вурдала́к лічыцца выключна кніжным словам, узнікшым у выніку недакладнай перадачы волкола́к, вуркола́к (Вінаградаў, ДСИЯ, 6, 9 і наст.; Трубачоў, Дополн., 1, 366; Шанскі, 1, В, 216); адсутнасць фіксацыі бел. слова ў народнай мове не дае падстаў для яго этымалагізацыі на мясцовай глебе і прымушае разглядаць як кніжнае запазычанне з рус. мовы. Аднак балг.іхцім.вурдала́ ’дрэнны чалавек, з якім цяжка знайсці агульную мову’ (калі гэта не запазычанне) і іншыя факты робяць праблематычным сцверджанне аб штучным паходжанні гэтага слова; хутчэй за ўсё гэта слова паўднёваславянскага паходжання (магчыма, уведзенае Пуцінным, гл. Вінаградаў, там жа), дзе яно можа суадносіцца з балг.върда́лям ’перакідаць, перакульваць’, як балг.въркола́к ’ваўкалак’ з върка́лям ’валяцца па зямлі’, што адлюстроўвае «тэхналогію» пераходу чалавека ў такі стан; параўн. перакі́нуцца (воўкам або інш. зверам), рус.о́боротень і пад. (Згодна ўяўленням палешукоў, такі чалавек мог стаць зверам, часцей за ўсё воўкам або зайцам, забіўшы нож у дрэва і перакуліўшыся цераз галаву ці пакачаўшыся па зямлі, КСТ). Менш верагодна вывядзенне гэтага слова з цюрк.obur‑da‑lak ’пражэрлівы’ ад кораня obur ’абжора’ (Дзмітрыеў, Лекс. сб., 3, 40).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
апо́шні
1. letzt;
са́мы апо́шн der állerletzte;
апо́шні раз zum létzten Mal;
да апо́шняга ча́су bis vor kúrzem; bis zulétzt;
2. (самы новы) néuest; jüngst;
па апо́шняй мо́дзе nach der néuesten Móde;
3.разм (дрэнны) der schléchteste, der állerschlimmste;
апо́шні гату́нак die schléchteste Sórte;
4. (малодшы) der jüngste;
5. (толькі што названы) létztere, létztgenannt;
◊ у апо́шні мо́мант, у апо́шняй хві́лі zwíschen Tür und Ángel (пры адыходзе); im (áller)létzten Momént; in (áller)létzter Minúte [Sekúnde] (пра канчатковы тэрмін)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)