насі́ць, нашу́, но́сіш, но́сіць; но́шаны; незак.

1. каго-што. Тое, што і несці¹ (у 1 знач.), але абазначае дзеянне, якое пастаянна паўтараецца, адбываецца ў розных напрамках і ў розны час.

Н. бульбу ў склеп.

Н. дзіця на руках.

2. што. Адзявацца пэўным чынам, надзяваць на сябе, а таксама мець на сабе.

Н. светлыя сукенкі.

Н. акуляры.

Н. бараду.

3. што. Трымаць, мець заўсёды пры сабе.

Н. пашпарт у кішэні.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Перамяшчаць з месца на месца сілай свайго руху (пра вецер, ваду і пад.).

Вецер носіць лісце.

5. што. Мець якое-н. імя, прозвішча, званне, тытул і пад.

Н. прозвішча мужа.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Мець адзнакі чаго-н., характарызавацца чым-н.

Спрэчка насіла востры характар.

7. перан., што. Утрымліваць у сабе; адчуваць што-н., думаць пра што-н.

Н. надзею на выздараўленне.

8. (звычайна ў спалучэнні са словамі «пад сэрцам»), каго (што). Быць цяжарнай.

Н. дзіця пад сэрцам.

9. што. Трымаць у нейкім становішчы.

Н. руку на павязцы.

10. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Збіраць на кветках і дастаўляць у вулей (пра пчол).

Жывуць пчолкі і мядок носяць.

11. перан. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Мець адзнакі, характэрныя рысы чаго-н., якога-н. часу.

Будынак носіць сляды грэчаскай архітэктуры.

12. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Мець якую-н. прысвоеную назву, імя якога-н. дзеяча.

Мінскі педуніверсітэт носіць імя Максіма Танка.

13. што. Адлюстроўваць пэўны ўнутраны стан.

Бледны твар яго заўсёды насіў выраз разгубленасці.

◊

Да пары збан ваду носіць (разм.) — усё мае свой час.

Дзе цябе (вас) бог носіць? (разм., жарт.) — здзіўленне пры сустрэчы, калі доўга не бачыліся.

За плячамі не насіць (разм.) — аб чым-н. такім, што не абцяжарвае.

Насіць на руках каго (разм.) — надта песціць каго-н.; балаваць.

|| наз. нашэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і но́ска, -і, ДМ но́сцы, ж. (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

вось², часц. указ.

1. Ужыв. для ўказання на ўсё, што знаходзіцца або адбываецца ў непасрэднай блізкасці, непасрэдна перад вачамі або нібы перад вачамі.

Вось і наш аўтобус.

Вось тут прысядзем.

Вось гэтыя рэчы.

2. Ужыв. для ўказання на паслядоўную змену падзей, з’яў і пад., на раптоўнае і нечаканае іх паяўленне.

Усё сціхла, але вось зноў пачуўся нейкі шум.

3. Ужыв. пры выкананні якіх-н. эмоцый у клічных сказах разам з указаннем на прадмет, з’яву.

Ах, вось які ён чалавек!

Вось здарэнне дык здарэнне!

4. У спалучэнні з пытальным займеннікам і прыслоўем надае ім сэнс указання на што-н. у адпаведнасці з іх знач. (з націскам на слове «вось»).

Вось што я вам скажу.

Вось у чым сутнасць.

Вось якая справа.

Вось куды трапіў.

5. Ужыв. для большай выразнасці, звычайна ўзмацняючы, падкрэсліваючы значэнне наступнага слова.

Вось вы мне і патрэбны.

Вось і я пра гэта кажу.

6. Ужыв. замест звязкі пры іменным выказніку.

Добрасумленная і высокапрадукцыйная праца — вось гарантыя нашых поспехаў.

◊

Вось-вось (разм.) —

1) вось іменна, менавіта так;

2) зараз, неўзабаве.

Бацька вось-вось павінен прыйсці.

Вось вам! — атрымай(це) па заслугах.

Вось дык (разм., іран.) — ужыв. для выражэння агульнай ацэнкі чаго-н.

Вось дык гулец!

Вось дык сіла!

Вось...дык (разм.) — афармляе сказ са знач. ацэнкі або вялікай ступені праяўлення чаго-н.

Вось спецыяліст дык спецыяліст!

Вось стараецца дык стараецца!

Вось і — ужыв. пры ўказанні на завяршэнне чаго-н., наступленне чаго-н. жаданага, чаканага.

Вось і прыйшлі.

Вось і мы.

Вось і ўсё (ужыв. пры заканчэнні гаворкі ў знач. больш няма чаго дадаць).

Вось табе і... (разм.) — пачынае гаворку пра тое, што аказалася не такім, як чакалася.

Вось табе і адпачылі!

Вось табе і свята!

Вось табе і на або вось табе і раз або вось табе і маеш (разм.) — вокліч з выпадку чаго-н. нечаканага, выказванне здзіўлення, расчаравання.

Вось так — ужыв. пры выказванні пагарды, знявагі.

Вось яно што! або вось яно як! — выражэнне здзіўлення або ўразумення.

Вось яшчэ! (разм.) — ужыв. пры адмаўленні чаго-н., пры нязгодзе з чым-н. або пры адмоўных адносінах да чаго-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

долг

1. (обязанность) абавя́зак, -зку м.; доўг, род. до́ўгу м.;

гражда́нский долг грамадзя́нскі абавя́зак;

э́то не то́лько наш долг, но и обя́занность гэ́та не то́лькі наш доўг, але і абавя́зак;

счита́ть свои́м долгом лічы́ць сваі́м абавя́зкам;

нару́шить свой долг пару́шыць свой абавя́зак;

2. (взятое взаймы) доўг, род. до́ўгу м.;

возврати́ть долг вярну́ць доўг;

◊

пе́рвым долгом пе́ршым чы́нам; (прежде всего) найпе́рш, перш за ўсё;

по долгу па абавя́зку, з абавя́зку;

отда́ть после́дний долг адда́ць апо́шні доўг (адда́ць апо́шнюю паша́ну);

брать в долг пазыча́ць (у каго);

дава́ть в долг пазыча́ць (каму);

быть, оста́ться в долгу быць, заста́цца ў даўгу́;

долг платежо́м кра́сен посл. што ві́нен, адда́ць паві́нен;

в долгу́ как в шелку́ погов. у даўгу́ як у шаўку́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

терпе́ть несов.

1. (безропотно переносить) цярпе́ць, трыва́ць;

терпе́ть боль цярпе́ць боль;

бы́ло о́чень бо́льно, но пришло́сь терпе́ть было́ ве́льмі балю́ча, але́ давяло́ся цярпе́ць (трыва́ць);

2. (мириться с кем, с чем) цярпе́ць; (сносить) зно́сіць; (выносить) выно́сіць; (переносить) перано́сіць;

он не те́рпит возраже́ний ён не выно́сіць (не перано́сіць) пярэ́чанняў;

3. (подвергаться чему-л.) не́сці, цярпе́ць, перажыва́ць;

терпе́ть убы́тки не́сці стра́ты;

терпе́ть пораже́ние цярпе́ць пара́зу;

терпе́ть неуда́чу цярпе́ць няўда́чу;

терпе́ть неприя́тности цярпе́ць (перажыва́ць) непрые́мнасці;

◊

вре́мя те́рпит час яшчэ́ ёсць, час (яшчэ́) дазваля́е, ча́су (яшчэ́) хапа́е;

вре́мя не те́рпит ча́су ма́ла (няма́), час не чака́е;

де́ло не те́рпит (отлага́тельства) адкла́дваць (спра́вы) не́льга, спра́ва не чака́е;

бума́га всё те́рпит папе́ра ўсё вы́трымае;

терпе́ть не могу́ цярпе́ць не магу́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

хоть

1. союз хоць, хаця́;

он хоть и стар, но бодр ён хоць (хаця́) і стары́, але́ бадзёры;

2. част. хоць; (при выражении опасения и пожелания) хаця́;

пойду́ хоть сейча́с пайду́ хоць за́раз;

скажи́те хоть одно́ сло́во скажы́це хоць адно́ сло́ва;

хоть кто хоць хто;

хоть что́-нибудь хоць што-не́будзь;

ты хоть туда́ не ходи́ ты хаця́ туды́ не хадзі́;

◊

хоть глаз вы́коли хоць у хо́ванкі гуля́й; хоць па́льцам у во́ка;

хоть пруд пруди́ хоць гаць гаці́; як расы́; як каме́ння; як дроў у ле́се;

хоть карау́л кричи́ хоць гвалт крычы́;

хоть кол на голове́ теши́ хоць у лоб страля́й; упёрся як чорт у грэ́блю; заця́ўся як ка́мень;

хоть бы что і не шум баравы́; хоць бы цвік.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

служы́ць, служу, служыш, служыць; незак.

1. Працаваць па найму ў сферы разумовай або фізічнай працы, звязанай не з вытворчасцю, а з абслугоўваннем каго‑, чаго‑н. А Андрэй Стронін думаў: — Што ў жыцці радаснага? Вось скончу я універсітэт; буду служыць. Але што з гэтага? Буду днём займацца справамі, ноччу спаць, але што з гэтага? Чорны. На большае маці не магла разлічваць, бо яна служыла ў адным з універсальных магазінаў і зарабляла не так ужо багата. Лынькоў.

2. Выконваць воінскія абавязкі, быць ваенным. — Вы дзе служылі? — спытаў .. [Лугавец] Міколу. — У трэцяй арміі, у дывізіі генерала Панова. Краўчанка. — Муж, — ахвотна адказала Вера. — Тады ён у кавалерыі служыў. Кулакоўскі.

3. Выконваць абавязкі слугі, прыслугі. Якаў стаў у дзядзькі жыць, Дзядзьку парабкам служыць. Крапіва. У Палуяна — многа поля і кожны год служыць парабак. Брыль.

4. каму. Выконваць якія‑н. абавязкі ў адносінах да каго‑н., выконваць чыю‑н. волю, падпарадкоўваючыся каму‑н. І ёсць напэўна і шпікі, Што служаць пану паслухмяна. Колас. // Рабіць якія‑н. паслугі каму‑н. [Чарнавус:] Чым магу служыць? Крапіва.

5. каму-чаму. Працаваць у імя каго‑, чаго‑н., быць адданым каму‑, чаму‑н. Служыць навуцы. □ [Алесь:] — Паклянёмся служыць народу, змагацца за яго лепшую долю. С. Александровіч. Хвядос Шынклер да апошняга дыхання служыў сваёй айчыне. Арабей. // Быць карысным каму‑, чаму‑н. І служаць людзям рэкі-сёстры — Амудар’я і Сырдар’я. Агняцвет. [Сіўцоў:] — Цяпер паляшук — гаспадар свайго лёсу, смела бярэцца за пераўтварэнне прыроды, прымушае яе служыць сабе. Краўчанка.

6. каму і без дап. Выконваць сваё прызначэнне, сваю ролю. Пісалася мала, не служыла галава, дый рукі адмаўляліся. Лужанін. Штаны-ватнікі зіму служылі, яшчэ зіму паслужаць, вата ані нідзе не параз’язджалася і ў кучу не пазбівалася. Ермаловіч. І такія трывалыя выходзілі граблі — гады па тры служылі. Лынькоў. // чым, для чаго. Прызначацца, выкарыстоўвацца для чаго‑н. Застаўшыся адзін, Андрэй сеў на парожнюю скрынку, якая служыла яму зэдлікам. Скрыпка. Па сутнасці хата служыла.. [Калядку] толькі месцам адпачынку. Чарнышэвіч. Адушаўлёныя назоўнікі, якія служаць для абазначэння асоб, называюцца асабовымі. Граматыка.

7. чым. Быць, з’яўляцца чым‑н. Служыць прыкладам. □ Выглядам сваім і адзежай.. [хлапчукі] маглі служыць выдатнай натурай мастаку. Васілевіч. Я агледзеўся, але ніякіх прыкмет, якія маглі б служыць арыенцірам, не знайшоў. В. Вольскі.

8. што і без дап. Выконваць, праводзіць набажэнства. Разы два-тры ў год аднекуль з-за Лашыч прыязджаў сюды старэнькі, увесь прапахлы ладанам і цвіллю поп і служыў перад бабулькамі абедню. Хадкевіч. [Маці] абазвалася: — Мусіць, біскуп.. служыў. Чорны.

9. Стаяць на задніх лапах, падняўшы пярэднія (пра сабак).

10. Размяшчацца пэўным чынам, быць у нейкім становішчы. Шапка ў.. [чалавека] служыла казырком набок. Чорны.

•••

Служыць верай і праўдай — служыць вельмі добра, аддана.

Служыць двум багам — паводзіць сябе як двурушнік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

effect [ɪˈfekt] n.

1. вы́нік, эфе́кт, рэзульта́т;

an adverse effect шко́дны эфе́кт;

I tried to influence him but with no effect. Я спрабаваў паўплываць на яго, але безвынікова.

2. уздзе́янне; уплы́ў, ура́жанне;

the effect of light уздзе́янне святла́;

for effect напака́з;

He behaves like that for effect. Ён выстаўляе сябе такім чынам напаказ.

3. pl. effects fml асабі́стая маёмасць, рэ́чы

♦

come/go into effect здзяйсня́цца;

The plan never went into effect. План ніколі не быў здзейснены;

be brought/be put into effect ажыццяўля́цца;

in effect

1) факты́чна;

In effect, the two methods are identical. Фактычна абодва метады аднолькавыя.

2) (пра закон або правілы) дзе́йнічаць;

The law is in effect in most states. Гэты закон дзейнічае ў большасці штатаў;

to the effect that… у тым сэнсе, што…;

He sent a letter to the effect that he would not come. Ён прыслаў ліст (у тым сэнсе), што не прыедзе.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

it [ɪt] pron.

1. ён, яна́, яно́ (звыч. пра жывёл, прадметы, рэчы);

Have you seen my watch? Yes, it is on the table. Ты бачыў мой гадзіннік? – Так, ён на стале;

I don’t speak Belarusian but I understand it. Я не размаўляю па-беларуску, але разумею;

The shed has no roof over it. Хлеў без страхі.

2. гэта;

It’s me. Гэта я;

Who is it? Хто гэта?;

That’s not it. Гэта не тое.

3. (не перакладаецца): It’s late/hot. Позна/горача;

It’s winter/summer. Цяпер зіма/лета;

It’s six o’сlock. Шэсць гадзін;

It is five miles to Oxford. Да Оксфарда пяць міль;

It’s raining/snowing. Ідзе дождж/снег;

It is said (that)… Кажуць, што…;

It is hard to imagine. Цяжка сабе ўявіць;

How goes it? Як маецеся?

4. (ужываецца для эмфазы): It is here that the trouble lies. Вось у чым бяда;

It was John who said this. Менавіта Джон сказаў гэта.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

know​2 [nəʊ] v. (knew, known) 1. ве́даць;

as/so far as I know нако́лькі мне вядо́ма;

as you know як вам вядо́ма;

I wouldn’t know infml адку́ль мне ве́даць;

How do you know? Адкуль вы ведаеце?/Чаму вы так лічыце?

2. разуме́ць;

Do you know what I mean? Вы разумееце, што я маю на ўвазе?

3. быць знаёмым;

I know Mr Smith – he lives near me. Я ведаю пана Сміта – ён жыве недалёка ад мяне;

get to know знаёміцца;

I’m getting to know my neighbours. Я знаёмлюся з маімі суседзямі.

4. (by) пазнава́ць;

I knew him by his voice. Я пазнаў яго па голасе.

♦

not know smb. from Adam infml зусі́м не ве́даць каго́-н.;

know smth. inside out ве́даць што-н. даскана́ла;

know smb. by sight ве́даць каго́-н. у твар (але не быць добра знаёмым);

Heaven/God/who knows infml бог/хто яго́ ве́дае

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

прасторавае і генетычнае (БРС, Гарэц., Шат.). Агульнаславянскае і праславянскае. Варыянт od (у адрозненне ад варыянта ot) ва ўсіх славянскіх мовах, апрача балгарскай, рускай, лужыцкіх (на ўсходзе граніца паміж імі праходзіць па беларускай тэрыторыі). Параўн. укр. від (< od), рус. от, чэш. od, польск. od, в.-луж. wot, н.-луж. wót, балг. от, серб.-харв. od, славен. od. Бліжэйшыя індаеўрапейскія паралелі: літ. at‑, лат. at, гоц. id, ірл. aith, ст.-інд. áti, ст.-грэч. ἔτι, Траўтман, 16; Ільінскі, РФВ, 57, 507; Развадоўскі, Wybór, 2, 87. Варыянт od — славянская інавацыя ў адрозненне ад варыянта ot, які захаваўся на перыферыі славянскага свету (гл. Андарсен, WS, 14, 3, 316–317) і мае адпаведнасці ў іншых індаеўрапейскіх мовах. Пераход ot > od‑ тлумачыцца або аналогіяй (да nad‑, pod‑) (Бадуэн дэ Куртэнэ, Опыт, 110), або змяшэннем розных па паходжанню ot‑ і odъ (Махэк, Зб. Траўнічку, 183), або камбінаторна-фанетычнымі зменамі (Курашкевіч, SFPS, 4, 22). Найбольш верагодным з’яўляецца апошняе тлумачэнне. Але яно таксама недастатковае, каб зразумець, чаму гэты працэс рэалізаваўся не ва ўсіх славянскіх дыялектах. Спроба Андарсена, там жа, 319, што тлумачыць гэта законам Барталі, здаецца пераканаўчай (гл. Мартынаў, SlW, 63).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)