паспрабава́ць, ‑бу́ю, ‑бу́еш, ‑бу́е; зак.
1. што, чаго і з інф. Тое, што і папрабаваць. Паспрабуйце на язык [соль], калі не верыце — прапанаваў шафёр. — Я не хлушу! Кулакоўскі. Шмат вёсак і гаспадароў абышоў Пракоп, але прыпынку ўсё не знаходзілася. Прыходзілася паспрабаваць і жабрацкага і батрацкага хлеба. Колас. [Толік] сеў у кабіну, каб паспрабаваць машыну самому, і завёў матор. Ракітны. Вечарам, прылёгшы на канапцы, Міця паспрабаваў чытаць. Навуменка. [Лях:] — Сёння і шчупак павінен браць. Можна будзе на жыўца паспрабаваць. Лобан.
2. заг. паспрабу́й(це). Разм. Ужываецца як пагроза або перасцярога. — Толькі паспрабуй даць згоду, тады і дадому не прыходзь! — папярэдзіла яна мужа. Паслядовіч. — Толькі рот паспрабуй раскрыць, не ўбачыш болей ты свету. Лынькоў.
•••
Паспрабаваць шчасця — пачаць якую‑н. справу з надзеяй на поспех.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
sharp1 [ʃɑ:p] adj.
1. во́стры, востраканцо́вы, спіча́сты;
a sharp pencil до́бра заво́страны ало́вак
2. рэ́зкі, круты́;
a sharp wind прані́злівы ве́цер;
a sharp frost мо́цны маро́з
3. я́сны, выра́зны;
a sharp contrast рэ́зкі кантра́ст
4. е́дкі, пяку́чы, во́стры (пра пах, смак і да т.п.)
5. то́нкі, прані́клівы, во́стры (пра розум, зрок);
sharp sight во́стры зрок
6. калю́чы, з’е́длівы, рэ́зкі, дасці́пны (пра заўвагі);
He has a sharp tongue. Ён востры на язык.
♦
as sharp as a needle ве́льмі разу́мны, дасці́пны
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Zaum
m -(e)s, -Zäume
1) вуздэ́чка, абро́ць
2) тэх. то́рмаз
◊ j-m den ~ ánlegen — утаймава́ць, уціхамі́рыць каго́-н.
j-n im ~(e) hálten* — трыма́ць каго́-н. у цу́глях
séine Zúnge im ~(e) hálten* — трыма́ць язы́к за зуба́мі
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Audi multa, loquere pauca
Слухай многа, гавары мала.
Слушай много, говори мало.
бел. Больш слухай, менш гавары. Меней гавары ‒ болей ведаць будзеш. Слухаць ‒ добрай рады не шкодзіць.
рус. Меньше говори, да больше слушай. Держи уши пошире, а рот поуже. Умей сказать ‒ умей и смолчать. Слово ‒ серебро, молчание ‒ золото.
фр. Il faut une aiguille pour la bourse et deux pour la bouche (Нужна иголка для кошелька, а две ‒ для рта). Grande oreille, courte langue (Большое ухо, короткий язык).
англ. Be swift to hear, slow to speak (Будь скор на слух и нетороплив на речь).
нем. Rede wenig, höre viel! (Говори мало, слушай много!).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Amissum, quod nescitur non amittitur
Не ведаць аб страце ‒ значыць не губляць.
Не знать о потере ‒ значит не терять.
бел. Чаго вочы не бачуць, аб тым не плачуць.
рус. Чего не знаю, по тому не скучаю. Чего глаз не видит, того и язык не бредит.
фр. Qui rien ne sait de rien ne doute (Кто ничего не знает, ни в чём не сомневается).
англ. What the eye does not see the heart does not grieve over (Что не видит глаз, не расстраивает сердце).
нем. Was ich nicht weiß, macht mich nicht heiß (Чего я не знаю, то не делает меня горячим).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Біць. Рус. бить, укр. би́ти, ст.-рус., ст.-слав. бити, польск. bić, чэш. bíti, балг. би́я, серб.-харв. би̏ти і г. д. Прасл. biti bii̯ǫ. Корань дыфтангічны *bhei̯‑. Параўн. грэч. φιτρός ’ствол дрэва, кол, калода’, ст.-в.-ням. bīhal ’сякера’ (ням. Beil), ірл. benim (*bnināmi) рэжу, б’ю і г. д.’ Бернекер, 117; Траўтман, 33; Фасмер, 1, 169; Слаўскі, 1, 31. Махэк₂ (54–55) рэканструюе biti bьjǫ. Ад слав. biti ўтворана шмат розных вытворных: bi‑dlo (параўн. бел. бі́ла ’спінка ложка; язык у звоне і г. д.’, бі́ліцы ’набіліцы’), bi‑čь ’біч’, bi‑tva ’бітва’; асабліва многа форм ад *bi‑t‑ (біта́; бітка ’падбітае яйцо; снапы, раскладзеныя на таку для малацьбы; ахапак сухога лёну; вялікая суконная хустка’ < ’бітая хустка’; біту́к ’коўдра, палавік’; біту́н ’задзірысты чалавек’ і г. д.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саба́чы, прым. ад сабака 1; часта як састаўная частка назваў некаторых раслін і грыбоў: саба́ччая мята ’мята палявая’ (Шат.), саба́ча, саба́чая, саба́ччая, саба́чча мята, соба́ча мнята ’мята вадзяная і палявая’ (Сл. ПЗБ), саба́ча мята ’мята перцавая’ (Жыв. сл.), саба́чы рамон ’рамонак’ (Бяльк.), саба́чы рамонак, саба́чы румянак ’тс’ (Сл. ПЗБ), саба́чча мыла ’вятроўнік вязалісты’ (Жыв. сл.), саба́чы баравік ’воўчы грыб’ (Сл. ПЗБ), саба́чыя грыбы ’неядомыя грыбы’ (Сцяшк. Сл., Жыв. сл.), саба́чы грыбок ’від грыба’ (Байк. і Некр.). Як заўважае Мяркулава (Очерки, 89), назвы такога тыпу існуюць у большасці індаеўрапейскіх моў. Значэнне прыметніка, утворанага ад назваў жывёл і птушак, звычайна выпустошана; ён указвае толькі на неядомасць або непрыдатнасць для чалавека гэтай расліны. Пра сінанімію сабачы — воўчы гл. Жураўлёў, Язык и миф, 378–380.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Све́тка (свѣтка) ‘сведка’ (Нас., Шымк. Собр.), сьве́тка ‘тс’, мн. л. светкі ‘тс’ (Бяльк.; петрык., Яшк. Мясц.): немашака светак (Сержп. Казкі), све́тка ‘тс’ (Сл. ПЗБ), свя́тка ‘тс’ (Скарбы), ст.-бел. свѣтки ‘сведкі’ (1450 г.), светок ‘сведка’ (XVI ст.). Апошняе, згодна з Карскім (1, 275), пад уплывам формы мн. л. свѣтки, ад яго, відаць, і свѣтчити, свѣтчу (1487 г.), што адлюстроўваюць аглушэнне д (Карскі, 1, 274; 2–3, 261), гл. сведчыць. Адсюль запазычана і літ. sviẽtkas ‘сведка’ (Буга, Rinkt., 2, 495), форма з ‑я‑ пад уплывам польск. świadek ‘сведка’. Сюды ж дыял. све́тчыць (свѣтчиць) ‘пацвярджаць; дапамагаць; даносіць’ (Нас.). Станкевіч (Язык, 643) бачыць тут корань ‑вет‑ (*‑vět‑), гл. веціць, адно са значэнняў якога было ‘гаварыць, абвяшчаць’, што, магчыма, паўплывала на першасную форму. Гл. сведка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пераклада́ць I несов.
1. в разн. знач. перекла́дывать; (пол и т.п. — ещё) перестила́ть;
2. перен. перекла́дывать, перелага́ть;
1, 2 см. перакла́сці I, пералажы́ць
пераклада́ць II несов.
1. (на другой язык) переводи́ть;
2. (излагать в иной форме) перелага́ть;
1, 2 см. перакла́сці II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
сро́дак, -дку м.
1. в разн. знач. сре́дство ср.;
радыка́льны с. — радика́льное сре́дство;
мо́ва — с. зно́сін — язы́к — сре́дство обще́ния;
2. обычно мн., в разн. знач. сре́дства;
~дкі вытво́рчасці — сре́дства произво́дства;
лячэ́бныя ~дкі — лече́бные сре́дства;
абаро́тныя ~дкі — оборо́тные сре́дства;
агнявы́я ~дкі — огневы́е сре́дства
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)