проходя́щий
1. прич. які́ (што) прахо́дзіць; які́ (што) міна́е; см. проходи́тьI;
2. прил. прахо́жы;
3. сущ. прахо́жы, -жага м.; міна́к, -ка́ м.; (путник) падаро́жны, -нага м., падаро́жнік, -ка м.; (пешеход) пешахо́д, -да м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бе́гчы, бягу́, бяжы́ш, бяжы́ць; бяжы́м, бежыце́, бягу́ць; бег, -гла; бяжы́; незак.
1. Хутка рухацца, перамяшчацца, рэзка адштурхоўваючыся ад зямлі нагамі.
Б. па вуліцы.
Б. трушком.
2. перан. Імкліва перамяшчацца ў якім-н. напрамку, несупынна цячы патокам.
Кроў бяжыць па жылах.
3. перан. Праходзіць, працякаць (пра час, жыццё).
Бягуць гады.
4. Ратавацца ўцёкамі.
Б. з палону.
5. Пашырацца, даносіцца, далятаць, распаўсюджвацца (пра чуткі, звесткі).
Добрая вестка ляжыць, а дрэнная па дарозе бяжыць (прыказка).
◊
Бегма (бягом) бегчы (разм.) — вельмі спяшацца; не ісці, а бегчы.
Бегчы без аглядкі (разм.) — вельмі хутка бегчы.
Бегчы (ісці) куды вочы глядзяць (разм.) — без пэўнага кірунку, не выбіраючы шляху.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
це́раз, прыназ. з В.
1. Упоперак чаго-н., з аднаго боку на другі.
Перайсці ц. вуліцу.
Пабудаваць пераправу ц. раку.
2. Паверх чаго-н.
Пераскочыць ц. плот.
3. Праз, скрозь што-н. (пры назвах прадметаў, асяроддзя, праз якія хто-, што-н. праходзіць, пранікае).
Ісці ц. лес.
Залезці ц. акно.
Ц. шыбы ледзь прасочвалася святло.
4. Пры дапамозе каго-, чаго-н.
Перадаць прывітанне ц. знаёмага.
5. Праз некаторы час або праз некаторую адлегласць пасля чаго-н.
Сустрэліся ц. год.
Дрэўцы раслі ц. кожныя дзесяць метраў.
6. Па якой-н. прычыне, па віне каго-н.
Ц. яго многія пацярпелі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паспарту́
(фр. passe-partout = праходзіць скрозь)
1) ключ, які падыходзіць да ўсіх замкоў; адмычка;
2) ліст кардону або цвёрдай паперы, на які наклейваюцца ілюстрацыі ў кнігах і часопісах;
3) кардонная рамка для малюнкаў, фатаграфічных картак.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
прахо́д, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. праходзіць — прайсці.
2. Месца, па якім можна прайсці праз што‑н., паміж чым‑н. Юркава парта стаяла побач са Сцёпкавай. Іх падзяляў вузкі, як прайсці аднаму чалавеку, праход. Курто. Манг мігам упёрся жардзінай у сцяну, а бацька тым часам хутка прасунуў човен у праход. Маўр.
•••
Задні праход — адтуліна прамой кішкі, праз якую выходзяць вонкі спаражненні.
Не даваць праходу гл. даваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жура́ў 1, ‑рава, м.
Разм. Тое, што і журавель 1. Высока-высока ў небе ляцелі ў вырай журавы і гусі. Васілевіч.
жура́ў 2, ‑рава, м.
Разм. Тое, што і журавель 2. Усе відаць, як на далоні: і кожнае дрэва на шляху, і калодзежны жураў у дальняй вёсцы, і зубчаты край лесу, і бялявы дымок далёка, далёка, дзе праходзіць чыгунка. Лынькоў. У вёсцы ляніва скрыпелі журавы, пелі пеўні. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
затаі́ць, ‑таю, ‑тоіш, ‑тоіць; зак., што.
Скрыць, утаіць ад іншых (думкі, пачуцці і інш.). Затаіць сваю віну. Затаіць крыўду. Затаіць мару. □ Рэдкі казак не затаіў нянавісць да палкоўніка, калі была абвешчана воля апошняга: кожны казак, як і салдат, мусіў быў праходзіць строй. Мікуліч. Бацька будзе злаваць. Злосці сваёй ён не выкажа Алесю, затоіць яе ў сабе. Галавач.
•••
Затаіць дыханне (дых, дух) — стрымаць дыханне (перастаць дыхаць ад вялікага хвалявання, здзіўлення і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Ліша́ць, пін. ліша́ть ’пакладаць’ (Шатал.) — фанетычны запіс зроблены не зусім правільна; драг. лэ́чатэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц, КЭС), у якім націск на лэ́‑ пад уплывам прыметніка устар. лэ́шні, лэ́чны (цяпер лі́шні), параўн. польск. leszny ’лішні’ ў прымаўцы moszna rzecz leszna, lecz zdobi wałachy (Варш. сл.). Да прасл. lišiti ’пазбаўляць’, параўн. рус. лиша́ть, бел. ліша́цца ’пазбаўляцца’ (Ян.). Магчыма, гэта ‑э‑ ў аснове з’яўляецца архаічнымі адносінамі асноў liš‑/leh‑ (з чаргаваннем е : о), як славен. lẹ́hniti ’прыпыняць, праходзіць, пераставаць’ (гл. Куркіна, Этымалогія–72, 78–79). Прасл. lišati (sę) — ітэратыў-дуратыў на ‑(j)ati, які ўзыходзіць да lišiti < lixъ > ліхі́ (гл.) (Трубачоў, Эт. сл., 15, 154–155).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́тка ‘бляшаная трубка пры серах у калаўротку, праз якую праходзіць нітка’ (бельск., Ніва, 1979, 7 студз.). Запазычана як тэрмін, хутчэй за ўсё, з ням. Dütte ‘скручаны з паперы кулёк, трубка’ (Брукнер, 585), н.-в.-ням. Tüte, Tute ‘конусападобны скрутак з паперы’, ід. tut ‘тс’, праз. польск. tutka ‘тс’ і ў пераносных значэннях (Борысь, 655; Вінцэнц). Параўн. балг. ту́туля ‘цэўка’, якое семантычна — паводле значэння бліжэй да беларускага слова, што, на думку Куркінай (Этимология–1971, 77), можа ўзыходзіць да *tyti (гл. тыць) або мець мажлівую сувязь з чэш. мар. tutati ‘трубіць’, паводле Махэка₂ (662) — гукапераймальнага паходжання, аднак вузкая тэрміналагізацыя такія збліжэнні робіць малаверагоднымі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ВАЛДА́ЙСКАЕ ЎЗВЫ́ШША, Валдай,
на ПнЗ Рускай раўніны, у Расійскай Федэрацыі. Водападзел вярхоўяў Волгі, Зах. Дзвіны і інш. Даўж. больш за 600 км, выш. да 343 м. Складаецца з марэнных градаў і ўзгоркаў (Ціхвінская града, Вепсаўскае узв.), якія ўзніклі на выступе карэнных парод (каменнавугальныя вапнякі, мергелі, гліны). Шмат азёр, у т. л. Селігер, Валдайскае, Верхняволжскія і інш. Моцна забалочанае. Хваёвыя лясы чаргуюцца з апрацаванымі палямі. Па паўд.-ўсх. ускраіне Валдайскага ўзвышша праходзіць мяжа валдайскага зледзянення.
т. 3, с. 478
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)