бічаўні́к
1. Бераг, берагавая паласа ўсцяж р. Сажа (Слаўг.); свабоднае каля р. Дняпра месца (Рэч.).
2. Паласа адчужэння паабапал дарогі, шашы, шляху (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
валту́зіць, ‑тужу, ‑тузіш, ‑тузіць; незак., каго.
Разм.
1. Тармасіць, тузаць. Нехта схапіў.. [Засмужца], вывалак на бераг, валтузіў, каб вярнуць к жыццю. Мележ. // Тузаючы, штурхаючы, біць каго‑н. Накінуліся жаўнеры на дзеда Талаша і пачалі яго валтузіць, стараючыся паваліць старога. Колас.
2. перан. Бесперастанку турбаваць. — Хіба я ведаю, дзе той доктар? — развёў хлопец рукамі, і ў яго голасе было многа пратэсту: «Што вы маеце да мяне? І так мяне ўчора валтузілі, не давалі бацьку пахаваць!» Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абмыва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Незак. да абмыць.
2. Акружаць сваімі водамі (пра моры, цячэнні і пад.). Заходні бераг Афрыкі абмывае Атлантычны акіян. // Працякаць вакол, паўз што‑н.; абдаваць хвалямі. Падножжа гары амывае рака.
3. перан. Разм. Адзначаць якую‑н. падзею выпіўкай.
•••
Абмываць і абшываць — даглядаць каго‑н., выяўляць жаночы клопат аб кім‑н.
Кветачкі абмываць — тое, што і костачкі перамываць (гл. перамываць).
Рука руку абмывае гл. рука.
Языкамі абмываць — абгаворваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шо́ргат, ‑у, М ‑гаце, м.
1. Слабы, невыразны шум ад руху, трэння аднаго прадмета аб другі. Бераг .. [Пнівадкі] жыў новымі гукам: стук сякер, шоргат піл, песні. Чорны. Хачу паслухаць Шум сівых бароў І пахадзіць прасекаю лясною, Спыніцца над Бярозаю-ракою, Паслухаць шоргат сініх чаратоў. Свірка.
2. перан. Тое, што і шорах (у 2 знач.). Алаіза раптам ясна ўявіла, як дамавіну з яе целам апускаюць у сырую, халодную зямлю. Аж шоргат прайшоў па целе. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
умацава́цца сов., в разн. знач. укрепи́ться; (твёрдо обосноваться — ещё) утверди́ться; (стать прочным, надёжным — ещё) упро́читься;
бе́раг ~ва́ўся — бе́рег укрепи́лся;
праці́ўнік ~ва́ўся ў ле́се — проти́вник укрепи́лся (утверди́лся) в лесу́;
здаро́ўе ўмацава́лася — здоро́вье укрепи́лось;
яго́ стано́вішча ўмацава́лася — его́ положе́ние укрепи́лось (упро́чилось)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Слу́два ‘закалец у хлебе’, перан. ‘шчыльны, спрасаваны іл’ (ТС). Укр. слу́два ‘скала; сталактыт’, рус. дыял. слу́да ‘круты бераг ракі’, ‘камяністая глеба’, стараж.-рус. слуда, слуды, Р. скл. слудъве (адкуль беларуская і ўкраінская формы), ‘гара, круча, уцёс’, ц.-слав. слудъвьнъ ‘абрывісты, круты’. Параўноўвалі (Міклашыч, 308) з рус. слуд ‘заліўны луг’, слудь ‘шарон’, якое, магчыма, мае і.-е. паралелі: нарв. sludd, дац. slud ‘снег і дождж упярэмешку’, нова-в.-ням. Schlott, Schlutt ‘гразь; адліга’, с.-н.-ням. slôten мн. л. ‘град’, slôt ‘іл, лужа’; гл. Фасмер, 3, 676–677; далейшыя сувязі няясныя. Гл. яшчэ ЕСУМ, 5, 309–310.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Слюда́ ‘празрысты слаісты мінерал’ (ТСБМ), ‘жылка для вуды’ (ТС). Укр., слюда́, рус. слюда́, дыял. слуди́нка, слудья ‘тс’, чэш. slída (з рус. — Голуб-Копечны, 337), славац. sluda, slieda (з чэш. — Махэк₂, 554), славен. sljúda (з рус. — Сной₁, 581), балг. слю́да. Пэўнай этымалогіі няма. Дапускаюць роднасць з рус. слуда́ ‘круты бераг ракі’ (Праабражэнскі, 2, 332), якое таксама этымалагізуецца няпэўна; магчыма, яно роднаснае рус. слуд ‘наледзь, вада на лёдзе’, слудзь ‘шарпак’. Міклашыч (341) набліжаў да чэш. šleta ‘сланец’ і н.-ням. schleet; супраць Фасмер (3, 680), які ўключае сюды і рус. арх. слюз ‘замёрзлая наледзь на паверхні лёду’. Беларускае слова, відаць, таксама з рускай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
left
I [left]
1.
adj.
ле́вы
left turn — паваро́т нале́ва
left bank (of a river) — ле́вы бе́раг, левабярэ́жжа n.
2.
adv.
нале́ва
3.
n.
ле́вы бок
on the left — зьле́ва, на ле́вым баку́
II [left]
v., past & p.p. of leave I
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
круты́ I в разн. знач. круто́й;
к. бе́раг — круто́й бе́рег;
к. перало́м — круто́й перело́м;
к. но́раў — круто́й нрав;
к. паваро́т — круто́й поворо́т
круты́ II
1. (загустевший) круто́й;
~то́е яйцо́ — круто́е яйцо́;
2. ту́го (кре́пко) ссу́ченный;
~ты́я ні́ткі — ту́го (кре́пко) ссу́ченные ни́тки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
уткну́цца сов.
1. воткну́ться; вонзи́ться; всади́ться;
2. прям., перен. уткну́ться;
у. галаво́ю ў паду́шку — уткну́ться голово́й в поду́шку;
у. ў кні́гу — уткну́ться в кни́гу;
ло́дка ўткну́лася ў бе́раг — ло́дка уткну́лась в бе́рег;
◊ у. но́сам — (у што) уткну́ться но́сом (во что)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)