сме́ртны, ‑ая, ‑ае.
1. Які канчаецца смерцю, звязаны са смерцю. Смертны выпадак. Смертны час. // Прызначаны для памёршага. Смертны саван. Смертнае адзенне. Смертная пасцель. // Які служыць прыкметай памірання, звязаны са смерцю. Смертная агонія. Смертныя хрыпы.
2. Такі, які не можа жыць вечна, павінен памерці. Чалавек смертны. // у знач. наз. сме́ртны, ‑ага, м.; сме́ртная, ‑ай, ж. Чалавек. Гэта нас, смертных, абміне такі лёс. А вас, факт, успомняць. Пальчэўскі.
3. Такі, які пазбаўляе жыцця, вядзе да смерці. Смертная кара. Смертны прыгавор. □ [Брыль:] — Ён жа [саюз] абараніў нас ад навалы белых армій і іх саюзнікаў, замежнай буржуазіі, што ў смертнай схватцы прабавала задушыць нас. Колас.
•••
Просты смертны — звычайны чалавек, які нічым не вызначаецца.
Смертны грэх гл. грэх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Караты́ш ’чалавек невысокага росту’ (ТСБМ, Нас., Шушк.), укр. каротиш ’кароткае бервяно’, рус. коротыш ’маленькі чалавек, кароткае бервяно’, н.-луж. krotuš ’маленькі чалавек’. Усё ж такі ніжнелужыцкая форма мае іншую суфіксацыю. Архаічнасць усходнеславянскіх форм даводзіцца тым, што ў іх адлюстраваны прыметнік з асновай на ‑ŭ перад тым, як ён яшчэ ў праславянскі перыяд далучыў да сябе рэгулярны фармант ‑kъ (параўн. прасл. kortъkъ < kortъ) (гл. кароткі).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фана́тык
(лац. fanaticus = раз’юшаны; непрытомны)
1) чалавек, які вызначаецца апантанай рэлігійнасцю, крайняй нецярпімасцю да іншых вераванняў;
2) чалавек, які страсна аддаецца якой-н. справе, поглядам, ідэям.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
касмапалі́т, ‑а, М ‑ліце, м.
1. Прыхільнік касмапалітызму; чалавек, які лічыць, што ён не належыць ні да якой нацыянальнасці.
2. Расліна або жывёліна, якая распаўсюджваецца па ўсім свеце.
[Ад грэч. kosmopolítēs — грамадзянін свету.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыкамандзірава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак., каго.
Прызначыць часова ў чыё‑н. распараджэнне для выканання службовых абавязкаў. Партызанскі доктар Вежнавец, немалады ўжо чалавек, папрасіў Леўчыка прыкамандзіраваць .. [Галю] да шпіталя. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прафа́н, ‑а, м.
Недасведчаны ў якой‑н. галіне чалавек. Ахтан сапраўды разгубіўся. Ліхаманкава думаў, што прапанаваць начальніку, каб пераканаць, што ён і ў гэтай галіне не прафан. Алешка.
[Ад лац. profanus — неазнаёмлены.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перажагна́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Уст. Перахрысціцца (у 1 знач.). Чалавек перажагнаўся на далёкія .. вежы з крыжамі, павольна абцёр рукавом з ілба пот і ўзяўся за работу. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
піло́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Летні ваенны форменны галаўны ўбор, які першапачаткова насілі толькі пілоты. Быў гэты чалавек у выцвілай гімнасцёрцы і пілотцы. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пенсіяне́р, ‑а, м.
Чалавек, які атрымлівае пенсію. Калі Міхал пачуў, што Варакса захварэў, ён не марудзячы накіраваўся да старога пенсіянера. Карпаў.
•••
Персанальны пенсіянер — той, хто атрымлівае персанальную пенсію.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакама́ндаваць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак.
1. Камандаваць некаторы час.
2. Разм. Загадаць, даць якія‑н. ўказанні; скамандаваць. [Талаш:] — Калі будуць людзі, то чалавек, хто пакамандаваў бы імі, знойдзецца. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)