намагене́з

(ад гр. nomos = закон + -генез)

антыдарвінаўская канцэпцыя развіцця жывой прыроды, паводле якой эвалюцыя арганізмаў адбываецца не на аснове прыроднага адбору, а пад уздзеяннем унутраных заканамернасцей (гл. таксама аўтагенез).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

тэлеало́гія

(ад гр. telos, -leos = мэта, канец + -логія)

філасофскае вучэнне, паводле якога ўся гісторыя свету з’яўляецца здзяйсненнем наперад вызначанай богам мэты і ўсё ў развіцці прыроды і грамадства мэтазгодна.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

сціха́ць, сці́хнуць

1. (супакоіцца) sich berúhigen;

2. (замоўкнуць) still wérden, verstúmmen vi (s);

3. (спыніцца, аслабець) áufhören vi; sich légen, náchlassen* vi (пра з’явы прыроды);

ве́цер сці́х der Wind hat sich gelégt;

дождж сці́х der Régen líeß nach

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

przyroda

przyrod|a

ж. прырода;

ochrona ~y — ахова прыроды;

~a żywa — жывая прырода;

~a martwa — мёртвая прырода;

studiować ~ę — вывучаць прыроду

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

fenomen, ~u

м.

1. феномен; надзвычайная з’ява;

fenomen natury — феномен прыроды;

2. геній, чалавек выключных здольнасцей;

fenomen pracowitośi — фенаменальна працаздольны чалавек

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

маёўка, ‑і, ДМ маёўцы; Р мн. маёвак; ж.

1. Нелегальны сход рабочых у дарэвалюцыйнай Расіі ў дзень 1‑га Мая (звычайна за горадам). На сярэдзіне маёўкі прыбег вартаўнік шляху і сказаў, што ўперадзе відаць поўна сялянскіх фурманак. Мурашка.

2. Вясенняя загарадная прагулка, гулянне на ўлонні прыроды. Кожны год у дзень Перамогі ўвесь калектыў завода выязджаў на маёўку на паўвостраў Самшытавы. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

склада́насць, ‑і, ж.

1. Уласцівасць складанага (у 2–5 знач.). Я свет угледзеў там [над Нёманам], Пазнаў складанасць гам яго і тонаў. Колас. Праз два дні Міхась зразумеў, што ўся складанасць яго становішча прыдумана ім самім. Шахавец.

2. толькі мн. (склада́насці, ‑ей). Тое, што патрабуе вялікіх намаганняў; цяжкасці. У барацьбе са стыхіяй прыроды, з рознымі іншымі цяжкасцямі і складанасцямі рос і загартоўваўся калектыў шахцёраў. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ускруці́цца, ‑кручуся, ‑круцішся, ‑круціцца; зак.

Разм.

1. Устаць вельмі рана. [Адэля:] — Што гэта? Яшчэ чуць золак, а ты ўжо ўскруціўся? Звар’яцеў, стары, ці што? Чарот. — Чаго ты ў такую рань ускруціўся? Спі яшчэ. Хадкевіч.

2. Нечакана разбушавацца (пра з’явы прыроды). Ускруціцца такая завея, што з хаты носа не выткнеш. Чарнышэвіч.

3. Узвіцца ўверх. Мяч свечкай ускруціўся ўгору і ўпаў якраз пасярод вуліцы. Паслядовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фено́мен

(фр. phénomène, ад гр. phainomenon = тое, што з’яўляецца)

1) выключная, рэдкая, незвычайная з’ява (напр. ф. прыроды);

2) выключны ў якіх-н. адносінах чалавек (напр. ён сапраўдны ф. розуму).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

ламаркі́зм

[ад фр. J. Lamarck = прозвішча фр. прыродазнаўцы (1744—1829)]

вучэнне аб эвалюцыйным развіцці жывой прыроды, паводле якога змены пад уздзеяннем знешніх умоў мэтаўзгоднены з унутраным імкненнем арганізмаў да ўдасканалення.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)