дзе́янне ср., в разн. знач. де́йствие;
дз. ро́ўна супрацьдзе́янню — де́йствие равно́ противоде́йствию;
прыве́сці машыну́ ў дз. — привести́ маши́ну в де́йствие;
зако́н адваро́тнага ~ння не ма́е — зако́н обра́тного де́йствия не име́ет;
дз. паэ́мы — де́йствие поэ́мы;
чаты́ры ~нні арыфме́тыкі — четы́ре де́йствия арифме́тики;
вае́нныя ~нні — вое́нные де́йствия;
каэфіцые́нт кары́снага ~ння — коэффицие́нт поле́зного де́йствия
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
дроб м матэм Bruch m -(e)s, Brüche; Brúchzahl f -, -en;
дзесятко́вы дроб Dezimálbruch m, Zéhnerbruch m;
про́сты дроб gewöhnlicher Bruch;
пра́вільны дроб échter Bruch;
няпра́вільны дроб únechter Bruch;
скараці́ць дроб éinen Bruch kürzen;
прыве́сці драбы́ да аднаго́ назо́ўніка Brüche auf éinen Nénner bríngen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
прысу́д м юрыд Úrteil n -s, -e;
абвінава́ўчы прысу́д Schúldspruch m -(e)s, -sprüche, Verúrteilung f -, -en;
апраўда́льны прысу́д Fréispruch m;
смяро́тны прысу́д Tódesurteil n;
вы́несці каму-н прысу́д ein Úrteil über j-n fällen;
прыве́сці прысу́д у выкана́нне ein Úrteil vollstrécken неаддз [vollzíehen* неаддз]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
запусці́ць¹, -ушчу́, -у́сціш, -у́сціць; -у́шчаны; зак.
1. што і чым у каго-што. З размаху кінуць (разм.).
З. камень або каменем у сцяну.
2. што. Прывесці ў дзеянне, у рух, пачаць работу над чым-н.
З. матор.
З. новую мадэль у вытворчасць (пачаць масава вырабляць што-н.). З. сцэнарый у вытворчасць (пачаць працу над фільмам). З. змея (прымусіць узляцець). З. ракету.
3. што. Засунуць куды-н. унутр (разм.).
З. руку ў чыю-н. кішэню (таксама перан.: узяць чужое). З. кіпцюры ў што-н.
4. каго (што). Змясціць, упусціць куды-н. з пэўнай мэтай.
З. малькоў карпа ў сажалку.
|| незак. запуска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. запуска́нне, -я, н. і за́пуск, -у, м. (да 2 знач.).
|| прым. запускны́, -а́я, -о́е (да 2 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
далёка, прысл.
1. На вялікай адлегласці ад чаго-н.
Школа знаходзіцца д.
2. у знач. вык. Пра значную адлегласць да каго-, чаго-н.
Д. пайсці (таксама перан.: дабіцца поспехаў у жыцці). Д. зайсці (таксама перан.: выйсці за межы дапушчальнага). Д. завесці (таксама перан.: мець сур’ёзныя вынікі). Далей у лес — больш дроў (прыказка). Да вёскі яшчэ д.
3. у знач. вык. Пра няскоры надыход чаго-н.
Да зімы д.
4. безас., у знач. вык. Шмат чаго не хапае ў параўнанні з кім-, чым-н.
Мне да цябе д.
◊
Далёка хадзіць не трэба за чым (разм.) — лёгка прывесці прыклад, доказ для пацвярджэння чаго-н.
За прыкладамі далёка хадзіць не трэба.
Далёка не заедзеш чым або на чым (разм.) — многага не даб’ешся, не будзе толку.
На хлусні далёка не заедзеш.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
рэгулява́ць, -лю́ю, -лю́еш, -лю́е; -лю́й; -лява́ны; незак., што.
1. Упарадкоўваць, наладжваць.
Р. узаемаадносіны.
2. Накіроўваць развіццё, рух чаго-н. з мэтай прывесці ў парадак, у сістэму.
Р. дарожны рух.
Р. цэны.
3. Прыводзіць (механізмы і іх часткі) у такі стан, які забяспечвае нармальную і правільную работу.
Р. ход машыны.
Р. матор.
|| зак. урэгулява́ць, -лю́ю, -лю́еш, -лю́е; -лю́й; -лява́ны (да 1 знач.), адрэгулява́ць, -лю́ю, -лю́еш, -лю́е; -лю́й; -лява́ны (да 2 і 3 знач.).
|| наз. рэгулява́нне, -я, н., рэгуля́цыя, -і, ж. (да 2 знач.) і рэгуліро́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 3 знач.).
|| прым. рэгуляцы́йны, -ая, -ае, рэгуля́тарны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.) і рэгуліро́вачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).
Рэгуляцыйныя работы.
Рэгулятарныя функцыі гармонаў.
Рэгуліровачны пост.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
гато́ўнасць ж
1. (падрыхтаванасць) Beréitschaft f -;
у по́ўнай гато́ўнасці in vóller Beréitschaft;
праве́рыць гато́ўнасць auf die Beréitschaft prüfen;
быць у баяво́й гато́ўнасці geféchtsbereit sein;
прыве́сці ў баяву́ю гато́ўнасць in Kámpfbereitschaft versétzen;
2. (жаданне зрабіць што-н) Beréitwilligkeit f -, Díenstfertigkeit f -;
вы́казаць сваю́ гато́ўнасць sich beréit erklären
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Вы́я ’шыя’ (Інстр. I). Гэтага слова няма ў іншых лексічных крыніцах, таму можна лічыць, што яно ўнесена ў «Інструкцыю» ў якасці пробнага. Аднак мэтазгодным будзе ўсё ж такі прывесці яго этымалогію. Гэта слова вядома ў ст.-рус. і ст.-слав. мовах (выꙗ) і ў палаб. (våijo). Паводле Фасмера, 1, 373, цёмнае слова, ён не прымае параўнанне з авест. uyamnas ’deficiens’ (так Лёвэнталь, ZfslPh, 8, 129) і сувязь з вить, viti (так Гараеў, 60). Але, як думае Шанскі (1, В, 239–240), у рус. мове вы́я запазычана са ст.-слав. (так ужо лічыў Сразнеўскі). Шанскі (там жа) лічыць, што *vyja ўтворана ад дзеяслова *vyti ’быць’. Магчыма, што гэта і так; прынамсі, гэта этымалогія здаецца лепшай, чым тып, што былі вылучаны раней.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Казні́ць ’гаварыць, дзяўбці’ ў вывазе «казні яму, ці не казні…» (полац., Нар. лекс.), ’у вочы ці за вочы клясці, зневажаць’ (КЭС, лаг.). Як паралель можна прывесці не вельмі дакладнае рус. казниться ’пакутаваць, мучыцца душою’. Другасны дзеяслоў ад казнь, засведчаны ў значэнні загад, павучэнне і інш.’ падобных зах.-слав. польск. уст. kaźń, дыял. kaźń, kaźnia, в.-луж., н.-луж. kazń, в.-луж. kaznja, ст.-чэш., ст.-славац. kázn, якія, як і слав. kazn ’пакаранне і інш.’, да kazati (утваральная аснова ‑kaz‑, яшчэ да тэматычнага пашырэння на ‑a‑ti), гл. Трубачоў, Эт. сл., 9, 173. Фасмер (2, 161) думаў пра першаснае значэнне ’загад’ і пра вялікую верагоднасць сувязі з kajati (sę). Бел. слова — інавацыя на базе страчанай або запазычанай з польск. лексемы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
назбіра́цца, ‑аецца; зак.
Разм.
1. Сысціся, з’ехацца, сабрацца ў адным месцы. Ніхто і не спадзяваўся, што .. будзе так урачыста і што столькі назбіраецца гасцей. Чорны.
2. Сабрацца, сканцэнтравацца ў нейкай колькасці (аб прадметах). За два тыдні .. у шэрай папцы назбіралася багата паперак. Асіпенка. // Паступова назапасіцца, накапіцца (пра веды, вопыт і пад., а таксама пра пачуцці, узаемаадносіны і пад.). Андрэй упершыню падумаў, што нядрэнна было б паступіць у вячэрні аўтатэхнікум, каб прывесці ў парадак свае веды, якіх, як спадзяваўся Андрэй, назбіралася ў яго ўжо нямала. Шахавец. За вячэраю ўзгарэлася тое, што назбіралася за цэлы дзень. Трэслася Верамейчыкава хата ад лаянкі. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)