ДЖЭ́ФЕРСАН (Jefferson) Томас

(11.4.1741, Шадвел, штат Віргінія, ЗША — 4.7.1826),

дзеяч амерыканскага нац.-вызв. руху, адзін з заснавальнікаў ЗША, паліт. філосаф, асветнік. Адвакат, плантатар. Член заканад. сходу брыт. калоніі Віргінія (1769—74), выступаў за вызваленне неграў-рабоў. У вайну за незалежнасць у Паўночнай Амерыцы 1775—83 дэп. 2-га Кантынент. кангрэса (1775—76, 1783), распрацаваў праект Дэкларацыі незалежнасці 1776 (у ёй значнае месца адвёў канцэпцыі правоў чалавека); член заканад. сходу (1776—79) і губернатар штата Віргінія (1779—82), падрыхтаваў «Статут аб рэлігійнай свабодзе». Пасланнік ЗША у Францыі (1785—89). Лідэр (разам з П.Генры) антыфедэралістаў. Ініцыіраваў прыняцце кангрэсам ЗША закону аб забароне рабства на ПнЗ краіны (1787). Дзярж. сакратар ЗША у 1-м урадзе Дж.Вашынгтона (1790—93). Віцэ-прэзідэнт (1797—1801) і прэзідэнт ЗША (1801—09). У часы прэзідэнцтва Дж. скасаваны антыдэмакр. законы папярэдняга ўрада Дж.Адамса аб іншаземцах і здрадзе, скарочаны ўзбр. сілы і дзярж. апарат, набыта Луізіяна (1803), устаноўлены дыпламат. адносіны з Расіяй (1808—09) і інш. Садзейнічаў развіццю архітэктуры і сістэмы адукацыі ў ЗША, у т.л. буд-ву Віргінскага ун-та ў г. Шарлатсвіл (1817—26).

Літ.:

Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон. М., 1984;

Согрин В.В Джефферсон: Человек. мыслитель, политик. М., 1989.

Т.Джэферсан.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

надзвыча́йна нареч.

1. чрезвыча́йно, необыкнове́нно, необы́чно;

2. (в высшей степени) невозмо́жно, до невозмо́жности; невероя́тно, до невероя́тности;

н. ўпа́рты чалаве́к — невозмо́жно (до невозмо́жности, невероя́тно) упря́мый челове́к;

3. о́чень; удиви́тельно;

гэ́та н. до́браэ́то о́чень (удиви́тельно) хорошо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хво́ры

1. прил., прям., перен. больно́й;

х. чалаве́к — больно́й челове́к;

~рае сэ́рца — больно́е се́рдце;

~рае самалю́бства — больно́е самолю́бие;

2. в знач. сущ. больно́й;

валі́ць з ~рай галавы́ на здаро́вую — вали́ть с больно́й головы́ на здоро́вую

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

изы́сканный

1. прич. адшука́ны; зно́йдзены;

2. прил. (утончённый) то́нкі, вы́танчаны; даліка́тны; (элегантный) элега́нтны; (изящный) згра́бны;

изы́сканный челове́к вы́танчаны (даліка́тны) чалаве́к;

изы́сканные блю́да вы́танчаныя (даліка́тныя) стра́вы;

изы́сканный вкус то́нкі (вы́танчаны, даліка́тны) густ;

изы́сканный наря́д элега́нтны (згра́бны) убо́р.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

удиви́тельный

1. (поразительный, странный) дзі́ўны;

ничего́ удиви́тельного нічо́га дзі́ўнага;

2. (хороший, превосходный) дзі́ўны, дзіво́сны; (чудесный) цудо́ўны; (необычайный) надзвыча́йны;

удиви́тельное исполне́ние симфо́нии дзі́ўнае (дзіво́снае, цудо́ўнае) выкана́нне сімфо́ніі;

челове́к удиви́тельной си́лы чалаве́к надзвыча́йнай сі́лы;

удиви́тельным о́бразом дзі́ўным чы́нам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дваро́вы

1. (относящийся ко двору) дворо́вый;

д. саба́ка — дворо́вая соба́ка;

2. (относящийся к усадьбе) уса́дебный; поме́стный;

~выя пабудо́вы — уса́дебные постро́йки;

3. ист. (принадлежащий к дворне) дворо́вый;

д. чалаве́к — дворо́вый челове́к;

4. в знач. сущ., ист. дворо́вый

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

аро́л (род. арла́) м., в разн. знач. орёл;

высо́ка ў не́бе кру́жыць а. — высоко́ в не́бе кружи́т орёл;

гэ́ты чалаве́к сапра́ўдны а.э́тот челове́к настоя́щий орёл;

а. ці рэ́шка — орёл или ре́шка;

двухгало́вы а. — двугла́вый орёл

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

трыва́лы

1. (устойчивый) про́чный, надёжный;

~лая апо́ра — про́чная (надёжная) опо́ра;

2. (не поддающийся разрушению) сто́йкий; про́чный;

~лая фа́рба — сто́йкая кра́ска;

3. выно́сливый, сто́йкий; терпели́вый;

т. чалаве́к — выно́сливый (сто́йкий) челове́к;

4. разг. (о пище) пита́тельный, сы́тный, сы́тый

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зло́сны

1. злой, зло́бный; жёлчный, серди́тый, раздражённый;

з. чалаве́к — злой (зло́бный, жёлчный) челове́к;

з. по́гляд — серди́тый взгляд;

2. (о поступке, чувстве) злой, зло́бный, зло́стный;

3. (ожесточённый) я́рый, я́ростный;

з. во́рагя́рый (я́ростный) враг;

з. банкру́т — зло́стный банкро́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кавале́р I м. (в обществе) кавале́р; ухажёр;

танцава́ць за ~ра — танцева́ть за кавале́ра;

яна́ чака́е свайго́ ~ра — она́ ждёт своего́ кавале́ра (ухажёра)

кавале́р II м. (человек, награждённый орденом) кавале́р;

к. о́рдэна Францы́ска Скары́ны — кавале́р о́рдена Франци́ска Скори́ны

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)