Verbum

анлайнавы слоўнік

Гарга́ра ₁ ’сварлівая жанчына’ (Нас., Касп.). Этымалогію дае сам Насовіч: «звукоподражание свойственно грызущимся собакам». Далейшае расшырэнне семантыкі адбывалася так: ’сварлівая жанчына’ → ’злая, худая, вялікая жанчына’ — ’вялікая, няскладная рэч’. Гэта другая «стадыя» зафіксавана ў Бяльк.: «Піліп за жонку узяў нейкую гыргару: ростам пад неба, а худая‑прыхудая». Апошнюю стадыю фіксуе БРС: «вялізная, няскладная рэч».

Гарга́ра ₂ ’вялізная, няскладная рэч’ (БРС). Гл. гаргара ₁.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

аўтакра́тыя

(гр. autokrateia, ад autos = сам + kratos = улада)

форма кіравання, пры якой адной асобе належыць неабмежаваная ўлада ў дзяржаве; самадзяржаўе.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

себя́ мест. возвратное в род., вин. сябе́ (дат., предл. сабе́, твор. сабо́й, сабо́ю);

у себя́ у сябе́;

◊

вне себя́ не по́мнячы сябе́;

како́в он из себя́ які́ ён з вы́гляду (сабо́й, сабо́ю);

к себе́ а) к сабе́, да сябе́;

дверь открыва́ется к себе́ дзве́ры адчыня́юцца к сабе́ (да сябе́); б) да сябе́;

дире́ктор ушёл к себе́ дырэ́ктар пайшо́ў да сябе́;

от себя́ ад сябе́;

по себе́ а) па сабе́;

он вы́брал рабо́ту не по себе́ ён вы́браў пра́цу не па сабе́; б) пасля́ сябе́;

они́ оста́вили по себе́ до́брую па́мять яны́ пакі́нулі пасля́ сябе́ до́брую па́мяць;

сам по себе́ сам па сабе́;

про себя́ сам (сама́) сабе́;

чита́ть про себя́ чыта́ць сам (сама́) сабе́;

ду́мать про себя́ ду́маць сам (сама́) сабе́;

не по себе́ нядо́бра;

себе́ на уме́ скры́тны, хітрава́ты, хі́тры, хітру́н;

само́ собо́й само́ сабо́й;

прийти́ в себя́ а) (после обморока) ачу́цца; б) (опомниться) апо́мніцца, апа́мятацца;

вести́ за собо́й ве́сці за сабо́й.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

го́лы, -ая, -ае; гол, -а.

1. Не апрануты, не прыкрыты адзеннем.

Голая спіна.

2. Без расліннага або валасянога покрыва.

Г. чэрап.

Голыя дрэвы.

3. Нічым не пакрыты, не прыкрыты.

Голыя сцены.

Спаць на голым ложку.

4. перан. Узяты сам па сабе, без тлумачэнняў, без дадаткаў.

Голыя лічбы.

Голыя факты.

5. Без прымесей, чысты.

Г. пясок.

6. перан. Бедны.

Балявалі, пакуль голы сталі (прыказка).

◊

Гол як сакол — вельмі бедны, які нічога не мае.

Голы як бізун — пра вельмі беднага чалавека.

Голы як бубен (разм.) — пра голае, без расліннасці месца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сябе́, ДМ сабе́, Т сабо́й (сабо́ю), займ. зваротны.

Указвае на адносіны дзеяння да таго, хто яго ўтварае (дзейніка), адпавядаючы па сэнсе асабовым займеннікам любой асобы і ліку.

Расказаць пра с.

Паставіць сабе многа задач.

Размеркаваць паміж сабою.

Думаць пра с.

◊

Выйсці з сябе — раззлавацца.

Замкнуцца ў сабе — адасобіцца ад іншых.

Не па сабе каму (разм.) — няёмка (пра стан збянтэжанасці, разгубленасці і пад.).

Па сабе (разм.) — па сваім гусце.

Сам не ў сабе (разм.) — пра таго, хто страціў душэўны спакой.

У сябе хто (разм.) — у сваім доме, пакоі і пад.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

здурне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.

Разм. Страціць розум; зрабіцца дурным (у 1, 2 знач.). — Здурнеў саўсім! Як разгарачыцца, сам не помніць, што кажа. Мележ. Трапляецца і разумнаму здурнець. З нар.