przebieg, ~u
м.
1. ход; працэс, цячэнне; развіццё;
przebieg choroby — цячэнне хваробы;
przebieg walki — ход барацьбы;
2. тэх. прабег;
przebieg dobowy auta — сутачны прабег аўтамабіля
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Балдзі́ць ’казаць, расказваць’ (Бяльк.). Параўн. рус. балди́ть часта паўтараць тое ж самае’, ба́лда́ ’балбатлівая жанчына’, укр. балди́кати гаварыць’. Бясспрэчна, гукапераймальнага паходжання. Параўн. аснову бал — у дзеясловах гаварэння. У гукапераймальных словах развіццё можа ісці сваім шляхам (параўн. і захаванне ‑л‑ ва ўкр. слове; чыста фанетычная форма была б *баўдзі́ць, *бавди́кати).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гандля́ ’гання’ (Жд. 2.). Дыялектная форма звычайнага гання́ (а гэта — утварэнне ад гнаць, ганя́ць). Тут адбыліся складаныя фанетычныя працэсы, субстытуцыя, дысіміляцыя. Развіццё формы слова можна ўявіць сабе па паасобных элементах так: гання́ — *ганнʼйя — *ганнʼля́ (субстытуцыяй й — лʼ) — гандля (дысіміляцыя ‑нн‑ > ‑нд‑ або, што верагодней, устаўное ‑д‑ паміж нʼ — лʼ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Канюшы́на ’шматгадовая, аднагадовая кармавая травяністая расліна Trifolium (ТСБМ, Яруш., Дэмб. 2, Кліх. Мядзв., Сцяшк., Кіс., Бяльк., Сержп. Грам.; палес. Нар. лекс.), канюшкі ’канюшына раллявая, Trifolium arvense L.’ (гродз., Кіс.). Укр. конюшина, як і бел. лексема, запазычана з польск. koniczyna ’тс’ < ст.-польск. konicz < konik. Семантычнае развіццё параўн. каманіца 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раскалу́жыцца ’разварушыцца’: пакуль ён раскалужыцца з хворай нагой, дык я буду ўжо аш на балоця (віл., Нар. сл.). Няясна. Да незафіксаванага *калу́жыцца, параўн. калю́жыцца ’пэцкацца ў гразі, у калюзе’ (ТС), далей гл. калу́жа. Семантычнае развіццё невыразнае: ’пэцкацца ў гразь у калюзе’ → ’ісці па гразі’ → ’ледзь варушыцца, паволі ідучы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пашырэ́нне н
1. Áusdehnung f -; Áusweitung f - (ваенных падзей); Áusbau m -(e)s (развіццё); Erwéiterung f - (межаў); Expansión f - (сфер уплыву);
2. (распаўсюджванне) Verbréitung f -, Áusweitung f -;
пашырэ́нне су́вязяў Áusweitung der Bezíehungen;
3. (павелічэнне) Zúnahme f -; Ánwachsen n -s; Erwéiterung f -
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
расшырэ́нне н
1. Áusdehnung f -; Áusweitung f - (ваенных дзеянняў); Áusbau m -(e)s (развіццё); Erwéiterung f - (межаў); Expansión f - (сфер уплыву); Verbréitung f - (распаўсюджванне);
2. фіз Áusdehnung f -;
цеплаво́е расшырэ́нне Wärmedehnung f;
3. мед Erwéiterung f -;
расшырэ́нне сэ́рца Hérzerweiterung f
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
затармазі́ць, ‑мажу, ‑мозіш, ‑мозіць; зак.
1. што і без дап. Спыніць пры дапамозе тормаза; збавіць ход тормазам. Вылецелі пяць матацыклістаў. Яны затармазілі матацыклы, і адзін з іх падбег да людзей. Шамякін. Шафёр.. зрабіў правы паварот, але раптам рэзка затармазіў. Васілёнак.
2. Спыніцца, збавіць свой ход. Каля маста пярэдні грузавік, а за ім і іншыя затармазілі. Мележ. Вагоны ўздрыгануліся і рэзка затармазілі. Няхай.
3. перан.; што. Разм. Затрымаць, зацягнуць развіццё чаго‑н. Затармазіць справу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перапыні́ць, ‑пыню, ‑пыніш, ‑пыніць; зак., каго-што.
1. Спыніць або прыпыніць якое‑н. дзеянне, развіццё чаго‑н.; перашкодзіць чаму‑н. Настаўнік геаграфіі перапыніў расказ, падышоў да стала. Гамолка. Відаць, дождж перапыніў уборку: у далечыні.. нерухома стаяў камбайн. Шамякін. // Перабіць (размову, гутарку). Перапыніць апавядальніка. Перапыніць на слове.
2. Спыніць, затрымаць у час руху. [Паліна] яшчэ раз працягнула руку да бутэлькі, але.. [немец] перапыніў: — Чакай... Новікаў. Каля Дзвюх Хат іх перапыніў патруль і сказаў зайсці ў кавалёву хату. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
першапачатко́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Самы першы, пачатковы, зыходны. Першапачатковы план падарожжа. Аднавіць першапачатковы тэкст. □ Першапачатковы спалох праходзіў, вярталася .. [Таццяніна] звычайная ўпэўненасць і рашучасць. Шамякін. // Які быў раней, былы. Першапачатковы выгляд. Страціць першапачатковую форму. □ [Настаўніку] вельмі падабаліся такія гутаркі з гэтымі простымі людзьмі, якія яшчэ так мала адышліся ад часоў першапачатковай людской культуры. Колас.
2. Які з’яўляецца пачаткам, першай ступенню чаго‑н. Першапачатковы перыяд хваробы. Першапачатковая апрацоўка льну. Першапачатковы ўлік.
3. Самы просты, элементарны. Развіццё першапачатковых навыкаў чытання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)