Са́дзець ’шчымець, пячы ад болю’ (Байк. і Некр., ТС; карэліц., Нар. сл.; навагр., Нар. словатв.; Сл. рэг. лекс.), садзе́ць ’тс’ (Байк. і Некр., Сцяшк. Сл.). З польск.sadzieć ’тс’, улічваючы націск і лінгвагеаграфію, якое да прасл.*saditi, гл. садзіць. Параўн. таксама садніць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АГЛЮЦІНАТЫ́ЎНЫЯ МО́ВЫ
(ад лац. agglutinare прыклейваць),
мовы, у якіх словы і іх формы ўтвараюцца пераважна праз аглюцінацыю (спалучэнне граматычна адназначных афіксаў з нязменным коранем). Напр., у цюркскіх мовах -lar- — суфікс множнага л.: тур. bulut «воблака», bulutlar «воблакі»; каз. ара «піла», аралар «пілы». Характэрныя рысы аглюцінатыўных моў — стандартная парадыгма словазмянення, адсутнасць унутранай флексіі, адназначнасць афіксаў, фіксаваны націск, строгі парадак слоў і інш. Да аглюцінатыўных моў адносяцца вял. колькасць моў Азіі і Еўропы (цюркскія, фіна-угорскія, мангольскія, тунгуса-маньчжурскія, японская, карэйская і інш.), Акіяніі (папуаскія, інданезійскія, мікранезійскія), Афрыкі (банту, мандэ, бантоідныя).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Галу́н1 ’галун’ (БРС). Рус.галу́н, укр.галу́н ’тс’. Запазычанне з франц.galon (параўн. і іт.gallone), магчыма, праз польск.galon. Гл. Фасмер, 1, 390 (Шанскі, 1, Г, 20, неабгрунтавана аспрэчвае магчымасць польск. пасрэдніцтва: націск у слове можа адлюстроўваць націск ва ўскосных склонах). Бел. слова, здаецца, праз рус. мову (няма ў ст.-бел. помніках; гл. Булыка, Запазыч.).
Галу́н2 ’галын’ (БРС, Шат., Касп., Нас.). Рус.галу́н, укр.галу́н ’тс’. Запазычанне праз польск.ałun, hałun ’тс’, а гэта з ням. (с.-в.-ням.) alûn (< лац.alumen) ’тс’ (ням.Alaun). Гл. Міклашыч, 2; Фасмер, 1, 390; Брукнер, 4. Не вельмі зразумелы варыянт бел.галын ’тс’ (БРС, Касп.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Akzént
m -es, -e
1) акцэ́нт, на́ціск
~e sétzen — ста́віць зна́кі на́ціску
~ auf etw. (A) légen — рабі́ць акцэ́нт на чым-н.
2) акцэ́нт, вымаўле́нне
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Прыпо́ведзь ’прымаўка’ (трак., Сл. ПЗБ). Прымаючы пад увагу націск, магчыма, з польск.przypowiedź ’тс’; аднак параўн. чэш.připoveď ’абяцанне’, серб.-харв.при̏повед ’аповесць, аповед’, славен.pripọ̑ved ’тс’, якія ўзыходзяць да *povědati ’расказаць’ (Сной₂, 578), што дае падставы для рэканструкцыі прасл.*pripovědь, *pripovědъ. Гл. ве́даць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Асто́яцца ’ўтрымацца на нагах; адстаяцца (пра вадкасць)’ (БРС, Сцяц.). Укр. стар. остоятися ’тс’. Магчыма, з ст.-рус.отстоятися; націск указвае на пазнейшы, хутчэй польскі ўплыў (параўн. польск.ostoja ’аснова’, а таксама астоя ’база’, Шакун, Гісторыя, 313). Сувязь з стаяць (гл.) безумоўная, але гісторыя гэтага ўтварэння няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бака́с (БРС, Сцяшк. МГ, Маш., Інстр. II). Рус.бека́с, укр.бе́кас (Грынч.). Першакрыніца — франц.bécasse (ад bec дзюба’). Фасмер, 1, 146, параўн. Шанскі, 1, Б, 83. Бел. форма адлюстроўвае польскае пасрэдніцтва (іначай было б бяка́с). Укр. націск таксама сведчыць аб запазычанні праз польскую мову. Параўн. бэ́кас.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Présse
I
f -, -n тэх. прэс, ціскі́
II
f - прэ́са, друк
éine gúte ~ háben — мець стано́ўчыя во́дгукі ў дру́ку
die Knébelung der ~ — на́ціск на прэ́су [друк]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
сканцэнтрава́цца, ‑руецца; зак.
1. Сабрацца, згрупавацца ў адным якім‑н. месцы. Брыгада сканцэнтравалася на ўзлессі. □ [Обер-лейтэнант:] — Ну, палонны, адказвайце. Дзе сканцэнтраваліся атрады?М. Ткачоў.// Быць скіраваным у адно месца (пра ўдар, націск і пад.). // Увасобіцца ў чым‑н. Нашы сучасныя прозвішчы — гэта той фокус, у якім сканцэнтравалася амаль уся гісторыя ўзнікнення і развіцця антрапаніміі.Крывіцкі.
2.перан. Скіравацца на што‑н. (пра ўвагу, думкі і пад.). Уся мая ўвага сканцэнтравалася на Валі.Анісаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рухо́мы
1.в разн. знач. подвижно́й; подви́жный;
р. саста́ў — ж.-д. подвижно́й соста́в;
р. блок — тех. подвижно́й блок;
р. на́ціск — лингв. подви́жное ударе́ние;
р. мост — подвижно́й мост;
~мая раўнава́га — хим. подви́жное равнове́сие;
2.юр. дви́жимый;
~мая маёмасць — дви́жимое иму́щество
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)