Ля́даўка ’яравая пшаніца’ (Касп.). Да ля́да 2 (’пшаніца, якую сеюць на лядзе’). Аднак дзякуючы народнай этымалогіі гэта лексема ўспрымаецца як роднасная да лёд, параўн. зэльв. лядоўка ’яравая пшаніца, якую сеюць вельмі рана, пры замаразках’ (Сцяц.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Не́ўгалаў (неугылыу) ’не сваім голасам’ (Бяльк.), неўгблоў ’абыякава, нецікава’ (ТС). Да галава, параўн. народны выраз не браць у галаву ’не турбавацца, не клапаціцца’, аднак першае з адзначаных значэнняў застаецца нявытлумачаным (збліжэнне з галець, галёкаць ’крычаць’?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пластуха́ ’брыца, Echinochloa L.’ (шчуч., Сл. ПЗБ) — да пласт (гл.) з-за буйнога пакрыцця значнай плошчы гэтым пустазеллем (уплыў народнай этымалогіі). Аднак узыходзіць назва да траскуха (гл.), якая — паводле плоскага (знізу расліны) сцябла (ад плоскі).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыспалі́ты (прыспалі́тый) ’скупы’ (Бяльк.). Відаць, з працпалі́ты ’хітры’ (мсцісл., Падлужны, вусн. паведамл.), што ад ст.-бел. посполитый (гл. паспаліты) з польск. pospolity ’звычайны’ з заменай прыстаўкі, аднак змену ў семантыцы цяжка вытлумачыць. Далей гл. паспо́л.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
übrig
1.
a
1) аста́тні, які́ застае́цца
im Übrigen — адна́к, зрэ́шты
2) лі́шні
ein Übriges tun* — зрабі́ць больш чым трэ́ба
ich hábe (nicht) viel für ihn ~ — ён мне (не) ве́льмі даспадо́бы [сімпаты́чны]
~ bléiben* — застава́цца (пра грошы і г.д.)
~ lássen* — пакіда́ць (што-н. як астатак)
2.
adv звыча́йна
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
alléin
1.
a адзі́н, само́тны
er steht ~ — ён адзіно́кі
das genügt ~ nicht — аднаго́ гэ́тага не хапа́е
für sich ~ — сам па сабе́
2.
adv то́лькі
éinzig und ~ — як то́лькі, выклю́чна
3.
cj але́, адна́к
ich wártete auf ihn, ~ er kam nicht — я яго́ чакаў, але́ ён не прыйшо́ў
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Адпрэ́чыць ’прагнаць’ (КЭС), атпрэчыць (Янк. Мат.). Магчыма, да прэч (гл.). Параўн., аднак, адпрыччыць ’адвучыць ад дому каго’ (Шат.). Магчыма, абодва словы да апрыч, апрэч. Не можа быць выключаны таксама балтыйскі ўплыў. Параўн. літ. atprásti, atprãtinti ’адвучыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жучкі́ ’сухія скваркі’ (мядз., Нар. сл., 59). Параўн. рус. пенз. жучо́к ’шалупінне ў крупах’. Відаць, сем. перанос паводле формы (памянш. жучок ад жук 1 (гл.). Параўн., аднак, яшчэ рус. кур. жу́рки, балг. журнулѝни ’скваркі’; параўн. журэць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лімо́н ’расліна Cytrus limon і яе светла-жоўтыя плады’ (ТСБМ). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 73), запазычана з рус. мовы. Аднак слова было вядома яшчэ ў ст.-бел. мове: лимонъ, лимония (з 1679 г.) (Булыка, Лекс. запазыч., 151).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́льчык ’хлопчык’ (лудз., Сл. ПЗБ; ушац., Пан. дыс.), малчык (Растарг.), мальчы́шка ’хлапчук, хлопчык’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ, Бяльк.), мальчы́шачка ’тс’ (Растарг.). З рус. мальчик, мальчишка. Параўн., аднак, ст.-серб.-харв. malьcikъ ’тс’ (у Дзечанскай дароўнай грамаце).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)