укра́сціся, украдзецца; пр. украўся, укралася; зак.
1. Папасці, пранікнуць з-за недагляду. У тэкст укралася памылка.
2. Непрыкметна ўвайсці, пранікнуць куды‑н.; пракрасціся. Здаецца, і непрыкметна прашмыгнулі партызаны вішнякамі ў вёску, бясшумна ўкраліся на двор.., але іх прыход .. не застаўся незаўважаным.Кухараў.//перан. Непрыкметна, міжвольна пранікнуць, з’явіцца; закрасціся (пра пачуцці, думкі). Украўся ў душу страх. □ У мой дзіцячы маленькі свет укралася першая зайздрасць.Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Хутка насунуўшыся, пакрыць сабой нейкую прастору (пра хвалі, хмары і пад.).
Хвалі набеглі на бераг.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сабрацца ў адным месцы ў вялікай колькасці.
Набегла шмат народу.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Павялічыцца ў суме, колькасці.
Набеглі працэнты.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Раптам узнікнуць, з’явіцца (пра думкі, пачуцціі пад.).
Набеглі трывожныя думкі.
Слёзы набеглі.
◊
Набегчы на памяць (разм.) — успомніцца.
|| незак.набяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
БУ́БНАЎ Генадзь Фёдаравіч
(н. 9.5.1945, в. Цяляткава Мсціслаўскага р-на Магілёўскай вобл.),
рускі паэт, перакладчык, крытык, публіцыст. Скончыў Магілёўскі Маскоўскі ун-т (1972). Працаваў на Бел. радыё. З 1975 у час. «Неман» (з 1984 нам.гал. рэдактара). Друкуецца з 1965. Побыт вёскі, унутр. свет вяскоўца, яго думкі і імкненні, роздум над жыццём, узаемадачыненнямі чалавека і прыроды, грамадства, гісторыі — гал. тэмы паэт. зб-каў «Сувязная нітка» (1975), «Жытнёвы поўдзень» (1978), «Вяшчун-камень» (1987). Лірыка-філас. паэма-фантазія «Вяшчун-камень» перадае пачуцці любові аўтара да роднай зямлі, яднання з мінулым і сучаснасцю. Аўтар эсэ, крытычных і публіцыстычных артыкулаў. Пераклаў на рус. мову раманы «Янка Купала» (1982) і «Францыск Скарына» (1989) А.Лойкі, «Першую кнігу» (1984) І.Мележа, паасобныя творы Я.Купалы, Р.Барадуліна, А.Вялюгіна, В.Зуёнка, К.Камейшы, Ю.Свіркі, І.Шамякіна і інш.
1. Пакрыць сабой паверхню чаго‑н., заліць (пра ваду). І рэчка выйдзе з цесных берагоў, Лугі затопіць возерам шырокім.Свірка.[Мядзведзіца] выкапала сабе бярлогу.. на ўзвышаным месцы, каб не затапіла яе вясной паводка.В. Вольскі.// Запоўніць сабой якую‑н. прастору (пра ваду). На ферме звіняць рыдлёўкі — даглядчыкі скопваюць снег, ачышчаюць дарогу вадзе: затапіла скляпы-сховішчы.Пташнікаў.//перан. Поўнасцю запоўніць, пакрыць сабою. Святло затапіла пакой. □ Тарас да берага спускаецца каскад, Іх зеляніна густа затапіла.Лойка.//перан. Завалодаць, захапіць, прыглушыўшы ўсё іншае (пра пачуцці). Шчасце .. [Аляксея] было такое вялікае, што затапіла ўсе іншыя пачуцці і заглушыла нават трывогу за Ніну.Мележ.
2. Пакрыць, заліць вадой, падняўшы яе ўзровень, скіраваўшы яе куды‑н. — Калі мы пакінем млын і пабудуем станцыю вышэй, дык затопім сорак гектараў калгаснай сенажаці.Броўка.
3. Апусціць на дно; утапіць. — Я вам наплаваю! Разышліся! Людзей затапіць хочаце? Годзе дурэць!Шыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
інтана́цыя
(фр. intonation, ад лац. intonare = гучна вымаўляць)
1) рытміка-меладычны лад мовы, чаргаванне павышэнняў і паніжэнняў тону голасу пры вымаўленні (напр. пытальная і.);
2) манера вымаўлення, якая выражае пачуцці таго, хто гаворыць (напр. раздражнёная і.);
3) ступень дакладнасці перадачы вышыні гукаў пры музычным выкананні (напр. чыстая і.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
прарва́цца
1. (вопраткаі г. д.) zerréißen*vi (s);
2. (лопнуць) plátzen vi (s); áufbrechen*vi (s) (пранарыў);
3. (празшто-н.) sich dúrchschlagen*, dúrchbrechen*vi (s), dúrchstoßen*vi (s); dúrchschallen vi (прагук); zum Áusbruch kómmen* (s) (прапачуцці)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
накіпе́ць, ‑піць; зак.
1. Утварыцца, сабрацца на паверхні вадкасці, якая кіпіць (пра пену, накіп). // Асесці на ўнутраных сценках чайніка, катла і іншай пасуды, у якой кіпяцяць ваду.
2.перан. Сабрацца ў сэрцы, душы, перапоўніць сэрца, душу (пра цяжкія, непрыемныя пачуцці). Накіпела злосць. □ У душы Антона накіпела крыўда.Пянкрат./убезас.ужыв.Сцёпка змушан быў прызнаць сваё паражэнне. Але ён у далейшым адыграецца, бо ў сэрцы яго накіпела.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паглы́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак., што.
1. Зрабіць больш глыбокім. Паглыбіць сажалку. □ Геня раскапаў дно адной лужынкі, паглыбіў яго.Якімовіч.
2. Змясціць глыбей, урэзаць у што‑н. Паглыбіць разец у метал.
3. Накіраваць рух у глыбіню чаго‑н. //перан. Пашырыць, зрабіць больш грунтоўным, сур’ёзным, глыбокім. Паглыбіць свае веды. □ [Лабановіч:] — Тваю думку аб бярозах я хацеў бы пашырыць і паглыбіць.Колас.//перан. Зрабіць больш тонкім, глыбокім; узмацніць (пра пачуцці і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абвастры́цца, ‑вострыцца; зак.
1. Зрабіцца танчэйшым, вастрэйшым (пра рысы твару); завастрыцца. Цімашкоў за апошнія гады вонкава змяніўся: крыху схуднеў тварам, лоб пасеклі маршчыны, абвастрыліся скулы.«Беларусь».
2. Зрабіцца вастрэйшым, рэзка выяўленым (пра пачуцці, адчуванні, якасці і пад.). Зрок абвастрыўся.// Набыць цяжэйшую форму. Хвароба абвастрылася.
3. Зрабіцца больш напружаным, жорсткім (пра якія‑н. адносіны, супярэчнасці і пад.). Барацьба на шахматным турніры абвастрылася. У эпоху імперыялізму рэзка абвастрыліся супярэчнасці паміж метраполіямі і калоніямі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дра́ма, ‑ы, ж.
1. Род літаратурных твораў, напісаных у форме дыялогу без аўтарскай мовы і прызначаных для пастаноўкі на сцэне.
2. Літаратурны твор такога роду з сур’ёзным, але не гераічным зместам (у адрозненне ад трагедыі і камедыі). Драмы Шэкспіра.