Груба абмяжоўваць свабоду, правы каго‑н.; прыгнятаць. [Тапурыя:] — Я вольны марак і просты чалавек і не змагу я жыць у срэбры і золаце. Я люблю князёўну Ніну, але я не магу жыць так, як вы, і ўціскаць народ.Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фіёрд, ‑а, М ‑дзе, м.
Вузкі, з крутымі і высокімі берагамі марскі заліў, які глыбока ўразаецца ў сушу. Дамовіўся.. [датчанін] з некалькімі эскімосамі, што яны на сваіх чаўнах паплывуць на той бок фіёрда. — так завуць марскія затокі з вельмі крутымі скальнымі берагамі, — накосяць там травы, насушаць яе і прывязуць яму гатовае сена.Дубоўка.
[Нарв. fjord.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
халасця́цкі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да халасцяка, уласцівы халасцяку, халасцякам. Халасцяцкі пакой. □ Цяпер жа Анатолю была магчымасць на нейкі час адцягнуць вяселле і лепш прыгледзецца да сваёй будучай жонкі, якая так нечакана парушыла яго душэўны спакой і мірнае халасцяцкае жыццё.Ваданосаў.[Ніна] параскідала ўсё, дзе халасцяцкім духам пахла, свой парадак павяла.Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
э́кскурс, ‑у, м.
Адхіленне, адступленне ад галоўнай тэмы з мэтай падрабязней высветліць пабочнае пытанне. К. Чорны часта выкарыстоўвае маналогі-споведзі герояў, якія з’яўляюцца своеасаблівымі экскурсамі ў іх біяграфіі.Дзюбайла.Экскурс у гісторыю — гэта зноў жа своеасаблівая падрыхтоўка ў зборніку «Вянок» да так знамянальных у ім слоў «Краю мой родны! Як выкляты богам...».Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ollula tam fertur ad aquam, quod fracta refertur
Так доўга са збанам па ваду ходзім, пакуль яго не разаб’ём.
Так долго с кувшином по воду ходим, пока его не разобьём.
бел. Да пары збан ваду носіць: вушка адарвецц ад збан паб’ецца. Прышлося Іванцу к аднаму канцу. Колькі вяровачку ні віць, а ўсё ж кончыку быць.
рус. Повадился кувшин по воду ходить, там ему и голову сломить. До поры кувшин по воду ходит. До поры и вёдра воду носят. Повадился козёл в огород ходить, как бы ему рогов не сломить.
фр. Tant va la cruche à l’eau qu’à la fin elle se brise (Столько ходит кувшин по воду, что в конце концов разбивается).
англ. The pitcher goes often to the well but is broken at last (Часто ходит кувшин по воду, да в конце концов разбивается).
нем. Der Krug geht so lange zu Wasser, bis er zerbricht (Кувшин ходит так долго по воду, пока не разобьётся).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
vielléicht
a магчы́ма, мажлі́ва, мо́жа, мо́жа быць, ма́быць, бада́й (што)
~ wérden Sie so gut sein — ці не бу́дзеце Вы так ласка́вы
~ éine Tásse Tee? — ці не жада́еце ку́бачак гарба́ты?
ich hábe mich ~ geírrt — я, ма́быць, памылі́ўся
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ато́рва ’вісус, гультай’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч.). Рус.маск.оторва, оторвиголова ’тс’. Параўн. сарвігалава; рус.сорванец, сорвиголова, укр.урвиголова, урвитель, зірвиголова. Паралелі шыбенік ’нягоднік’ (< ’павешаны’), укр.шибеник ’гультай’, польск.wisus, магчыма, рус.повеса з аналагічным пераасэнсаваннем даюць магчымасць прыняць як дапушчальнае этымалагічнае тлумачэнне Насовіча, 377: «нібы сарваўся з шыбеніцы». Магчыма і іначай: параўн. рус.сорваться с цепи, бел.дыял.сарвілаўшчына ’беднасць з-за ляноты’; рус.хоть голову оторви і інш. Так ці інакш аторва, сарвігалава адлюстроўваюць корань дзеяслова рв‑аць (гл.), у дадзеным выпадку з прэфіксам ато‑ (*otъ‑); утворана слова як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Блю́да (БРС, Бяльк.). Ст.-рус.блюдо (памянш. блюдьце), таксама блюды (род. блюдъве), рус.блю́до, укр.блю́до, польск.bluda, ст.-слав.блюдо, блюдъ, серб.-харв.бљу̏до, бљӳда, параўн. і луж.blido ’стол’. Слав.blʼudo (< *bi̯udo). Старое запазычанне з гоц.biuþs ’блюда, міска’. Бернекер, 64; Майе, RS, 7, 29; Брукнер, AfslPh, 42, 142; Праабражэнскі, 1, 31; Фасмер, 1, 178. Не пераконваюць спробы даць славянскую этымалогію (напр., Абнорскі, РФВ, 73, 82 і наст.). Параўн. яшчэ блю́дка (Шат.), блю́дачка, блю́дца (Касп.), блю́дко, блю́дца (Сцяшк. МГ), блю́дзька (Бяльк.), сподак’. Некаторыя з гэтых слоў русізмы (напр., блю́дка, так лічыць Шат.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Буй ’моцны, халодны вецер’ (Сцяшк. МГ, Яшкін), ’халадэча з ветрам’ (Юрч.), ’высокае, адкрытае для ветру месца, узгорак’ (Бяльк., Яшкін, Нас., Шат., Гарэц.), ’хуткі, востры’ (Нас.), схіл гары, узгорка’ (Яшкін), ’няўступчывы, буян’ (Нас.). Укр.буй ’адкрытае для ветру ўзвышша’, рус.буй ’высокае, адкрытае месца; магільнік’. Першапачаткова, мабыць, ’высокае адкрытае месца’. ТакФілін, Происх., 524–525. Гл. яшчэ Ларын, Слово гов. Севера, 6. Фасмер (1, 234) значэнне ’магільнік’ звязвае з швед. уплывам. Калі першая версія правільная, то ўсё да слав.*bujь, *bujьnъ (гл. пад буя́ць). Параўн. Барысава, Бел.-рус. ізал., 9.