цвы́ркаць, ‑ае; незак.
1. Утвараць рэзкія адрывістыя гукі (пра цвыркуноў, конікаў і некаторых птушак). На розныя галасы недзе ў лістоце цвыркаюць птушкі. Скрыган. У жыце цвыркалі конікі. Новікаў. // Утвараць падобныя гукі (пра інструменты). Шоргалі звонкія пілы, гахалі і чохкалі сякеры, цвыркалі скоблі. Машара. // Імгненна прапускаць сліну праз зубы. Чакаючы, сядзеў [Пятрок] увесь час на лавачцы, курыў крадком з рукава ды цвыркаў слінай цераз зубы. Паўлаў.
2. Ліцца струменьчыкамі. Пад гарачымі промнямі сонца снег хутка раставаў, і ў нас пад нагамі хлюпала і цвыркала тонкімі струменьчыкамі вада. Рунец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зжыць, зжыву, зжывеш, зжыве; зжывём, зжывяце; зак.
1. каго. Стварыўшы для каго‑н. невыносныя ўмовы, загубіць, знішчыць. Зжылі злоснікі добрага чалавека.
2. што. Пазбавіцца ад чаго‑н., ліквідаваць што‑н. Зжыць недахопы. □ — Вось тут і там, пад гэтымі стрэхамі, жывуць людзі. Жывуць яны ў цемнаце і ў гразі, і многія з іх думаюць, што толькі і свету, што тут, пад гэтымі шэрымі стрэхамі. У сваім жыцці гэтыя людзі як бы ненавідзяць адзін аднаго... Што ж рабіць тут такое, каб зжыць гэта ўсё? Чорны.
3. Пражыць (жыццё, гады і пад.). — Я дык не помню, каб так усё гарэла пад восень. І мама не помніць, не расказвала, а сем дзесяткаў зжыла. Пташнікаў. Век зжыць — не мех сшыць. Прыказка.
•••
Зжыць са свету каго — тое, што і зжыць (у 1 знач.).
Зжыць сябе — выявіць сваю нежыццёвасць, аказацца мала прыгодным, непатрэбным; састарэць. Прыгонніцтва канчаткова зжыло сябе. Ларчанка. Сентыменталізм як плынь зжыў сябе. «Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кукшы́н 1 ’збан з ручкай’ (Бяльк.). Да каушын з асіміляцыяй зычных.
◎ Кукшы́н 2 ’кукса, род жаночай прычоскі’ (Мат. Маг.). Да куклай (гл.) і пад уплывам кукшын© (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Валакі́да ’той, хто марудна робіць што-небудзь’ (Арх. Бяльк.). Параўн. ст.-рус. волокида ’валакіта’ (Фасмер, 1, 342). Магчыма, з валакіта з азванчэннем т (ці не пад уплывам валанда?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ва́нгыля ’евангелле’ (Грыг.), вангаля ’тс’ (Мядзв.), ваянгелле ’тс’ (Шпіл.). Да евангелле (гл.). У апошнім выпадку з метатэзай у пачатку слова пад уплывам другаснага збліжэння з ангел. Гл. ваянгел.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Плацда́рм ’мясцовасць, на якой разгортваецца ваенная аперацыя’ (ТСБМ). З рус. плацдарм (у пач. XVIII ст. яшчэ пласдарм), якое з франц. place dʼarmes пад уплывам плац (Фасмер, 3, 276).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саве́тніца ’белая тонкая посцілка, прасцірадла’ (Бяльк.). З *светніца < свет (гл.) з дыял. прыст. са‑ замест с‑; магчыма, пад уплывам святліца (гл.), г. зн. посцілка, якая сцялілася ў святліцы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ідыёма. Запазычана ў XX ст., відаць, праз польск. мову (не перадаецца дзеканне) з грэч. ἰδίομα ’своеасаблівы выраз’. SWO, 296. Форма з ‑а на канцы слова пад рус. уплывам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ні́дбіць ’знемагаць, чахнуць’ (Нас.). Няясна; відаць, звязана з ныдзіць ’маркоціцца, ныць; знемагаць, чахнуць’ (ТС), магчыма, ад *ныдзьба ’маркота’ і пад. Гл. таксама ныдвіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Парушы́на ’маленькая часцінка чаго-небудзь; парушынка’. Дыял. таксама парашы́на. Ад porchъ (гл. порах) з суф. адзінкавасці ‑ina; ‑у‑, відавочна, пад уплывам парушыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)