ша́хматы, -мат.

1. Гульня белымі і чорнымі фігурамі і пешкамі на дошцы ў 64 клеткі, якая заключаецца ў тым, што кожны з двух партнёраў імкнецца аб’явіць мат¹ каралю саперніка, а таксама адпаведны від спорту.

Гуляць у ш.

Першынство свету па шахматах.

2. Фігуры і пешкі для такой гульні.

Дарожныя ш.

|| прым. ша́хматны, -ая, -ае.

Ш. гурток.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

карале́ўскі, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да караля (у 1 знач.) і каралевы (у 1, 2 знач.), належыць ім. Каралеўская ўлада. Каралеўскае войска. Каралеўскі палац.

2. У шахматах — які знаходзіцца на той палове дошкі, дзе кароль. Каралеўскі фланг. Каралеўская пешка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

castle

[ˈkæsəl]

1.

n.

1) цьвярды́ня, крэ́пасьць, цытадэ́ль f.

2) за́мак -ку, пала́ц -у m.

3) ладзьдзя́, тура́ f. (у ша́хматах)

2.

v.t.

1) умясьці́ць у цьвярды́ню

2) рабі́ць ракіро́ўку (у ша́хматах)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

карале́ва, ‑ы; Р мн. ‑леў; ж.

1. Жан. да кароль (у 1 знач.). // перан.; чаго або якая. Разм. Пра жанчыну, якая вылучаецца сярод іншых у якіх‑н. адносінах, у якой‑н. дзейнасці. Каралева балю. Каралева прыгажосці.

2. Жонка караля.

3. Разм. У шахматах — тое, што і ферзь.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

секунда́нт

(лац. secundans, -ntis = які садзейнічае, дапамагае)

1) адзін з двух сведак і пасрэднікаў на дуэлі;

2) памочнік удзельніка спартыўнага спаборніцтва (у боксе, шахматах і інш.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

першынство́, ‑а, н.

1. Першае месца ў чым‑н., у якім‑н. спаборніцтве. Заваяваць першынство ў сацыялістычным спаборніцтве. Асабістае першынство. □ Наш полк ужо на працягу трох год трымае першынство ў дывізіі па ўсіх галінах баявой вывучкі. Каваль.

2. Спаборніцтва за першае месца ў якім‑н. відзе спорту. Першынство СССР па футболу. Першынство свету па шахматах.

•••

Пальма першынства гл. пальма.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

варыя́нт, ‑а, М ‑нце, м.

Разнавіднасць чаго‑н. Варыянты рашэння задачы. // Адна з некалькіх рэдакцыі якога‑н. твора або яго часткі. Лемяшэвіч недзе чытаў раней гэту ўсходнюю легенду, праўда, крыху ў іншым варыянце і, пачуўшы яе з вуснаў Данілы Платонавіча, сам асэнсаваў інакш, чым раней. Шамякін. // У шахматах — адна з магчымых камбінацыя хадоў. Закрыты варыянт абароны.

[Ад лац. varians, variantis — які змяняецца.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

БАЛЯСЛА́ЎСКІ Ісак Яфрэмавіч

(9.6.1919, г. Залатаноша Чаркаскай вобл., Украіна — 14.2.1977),

бел. шахматыст. Міжнар. гросмайстар (1948), засл. майстар спорту СССР (1948), засл. трэнер СССР (1964). Скончыў Уральскі ун-т (1949). Чэмпіён свету (1952) і Еўропы (1957, 1965) у камандным першынстве. Неаднаразовы чэмпіён Украіны і Беларусі. Удзельнік міжнар. матчаў зборнай Беларусі з шахматыстамі Польшчы, Венгрыі, ГДР. З 1954 трэнер зборнай СССР па шахматах, з 1967 — Рэсп. школы вышэйшага спарт. майстэрства (г. Мінск). Знаўца і даследчык шахматных дэбютаў.

т. 2, с. 270

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

першынство́ н.

1. (перавага) Vórrang m -(e)s;

саступі́ць першынство́ den Vórrang éinräumen;

2. спарт. Méisterschaft f -, -en;

кама́нднае першынство́ све́ту па ша́хматах Mánnschaftsschachweltmeisterschaft f

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

оспа́ривать несов.

1. (выражать несогласие) аспрэ́чваць, пярэ́чыць;

2. (добиваться чего-л.) аспрэ́чваць, спрача́цца (за што), змага́цца (за што);

оспа́ривать зва́ние чемпио́на ми́ра по ша́хматам змага́цца за зва́нне чэмпіёна све́ту па ша́хматах;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)