◎ Нікольнік ’лешч, які нерасціцца ў сярэдзіне мая’ (Жук.). Ад Школа ’царкоўнае свята ў гонар святога Міколы-цудатворца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фэст
(польск. fest, ад лац. festum)
1) царкоўнае, прастольнае свята (часцей каталіцкае);
2) наогул свята з кірмашамі і гуляннем.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АНА́ФЕМА
(ад грэч. anathēma пракляцце),
царкоўнае пракляцце; найвышэйшая кара ў хрысціянстве, звязвалася з адлучэннем ад царквы асоб, якія адвяргаюць ці скажаюць асновы веравучэння і не выказваюць жадання пакаяцца ў гэтым. Устаноўлена з часу Халкідонскага ўсяленскага сабора (451). Абвяшчаецца на царк. саборах, а таксама ў храмах падчас богаслужэння (напр., у канцы 1-га тыдня Вялікага посту ў правасл. царкве).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Партэ́сны ’шматгалосы (пра царкоўнае харавое спяванне)’ (ТСБМ), партэ́с ’зладжанасць’ (Нас.). Рус.парте́сное пение ’шматгалосае’. Ад сяр.-лац.partēs ’галасы’: pars ’частка’ (Фасмер, 3, 209). У бел. з рус. або польск.partes ’ноты’, аб пасрэдніцтве якога і для рус. мяркуе Гараеў (Доп., 1, 32).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ру́га ’паша для жывёлы’ (Нік. Очерки), ст.-бел.руга ’царкоўнае ўгоддзе’ (Станг, Urkundensprache, 145). Стараж.-рус.руга ’плата; царкоўная маёмасць’, укр.ру́га ’царкоўная зямля, прызначаная на ўтрыманне святарства’. Запазычана з с.-грэч.ρόγα ’salarium’, вытворнага ад лац.rogāre (Міклашыч, 282; Фасмер, 3, 512).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Галаварэ́з (БРС, Нас.), рус.головоре́з ’тс’. Утварэнне ад *golova + *rězati. Фармальна з гэтым словам супадае галаварэ́з ’царкоўнае свята адсячэння галавы Іаана Хрысціцеля’ (Нас.). У Шаталавай у гэтым значэнні зафіксавана галаварэ́зы. Параўн. і ўкр.дыял.головосі́к (таксама головосі́ки — мн. л.), головстве́ння (гл. Грынч.). Гэта, відавочна, калька царкоўнага ’паходжання. Але адкуль?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
літыя́
(ад гр. lite = просьба, маленне)
1) кароткае царкоўнае богаслужэнне ў прытворы хрысціянскага храма;
2) абрад адпявання нябожчыка ў час ходу жалобнай працэсіі і на могілках.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
König
m -s, -e
1) каро́ль, цар, правады́р
2) перан. перамо́жца, каро́ль
3) спарт. каро́ль
die Héiligen drei ~e — Вадо́хрышча, Тры Каралі́ (царкоўнае свята)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
царко́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да царквы (у 1 знач.), звязаны з рэлігіяй, царквой, набажэнствам. Царкоўны прыход. Царкоўнае вучэнне. Царкоўныя кнігі. Царкоўная музыка.// Які належыць царкве. Царкоўныя землі.// Які праводзіцца царквою, у царкве (у 2 знач.). Царкоўны шлюб.
2. Які мае адносіны да царквы (у 2 знач.). Царкоўная вежа. □ Гэта быў, трапіўшы сюды па непаразуменню, царкоўны стараста суседняга сяла.Лынькоў.Раненька, як толькі сонечныя пр[амя]ні пазалацілі царкоўныя крыжы, ударылі званы.Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Працэ́сія ’ўрачыстае мнагалюднае шэсце’ (ТСБМ), ’хрэсны ход’ (Нас., Гарэц.). Крыніцай слова з’яўляецца лац.prōcēssīo ’рух наперад’ (Фасмер, 3, 386), але вызначыць, праз польскае ці рускае пасрэдніцтва было запазычана слова, цяжка (Гіст. лекс., 260). Відаць, у першым значэнні слова запазычана з рус.проце́ссия ’тс’, якое, у сваю чаргу, праз польск.procesja ’хрэсны ход, царкоўнае шэсце; шэсце, чарада’ ўзыходзіць да вышэйназванай лац. крыніцы (параўн. Фасмер, там жа), а ў другім — з польскай. Ст.-бел.процесия, процесыя, процессия, процессыя ’шэсце’ з польск.procesja < лац.prōcēssiō (Булыка, Запазыч., 269).