Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
teza
tez|a
ж.тэзіс;
podstawowe ~y — асноўныя тэзісы;
bronić ~y — абараняць тэзісы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
thesis
[ˈӨi:sɪs]
n., pl. -ses[-si:z]
1) тэ́зіс -у m., тэ́за f., прыпушчэ́ньне n.
2) цьве́рджаньне, палажэ́ньне n.
3) дысэрта́цыя f.
doctoral thesis — до́ктарская дысэрта́цыя
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
антытэ́зіс
(гр. antithesis = проціпастаўленне)
1) лог. суджэнне, якое проціпастаўляецца тэзісу, 2) другая з трох ступеняў трыяды філасофскага вучэння Гегеля (тэзіс, антытэзіс, сінтэз).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
гегелья́нства
[ад ням. G. Hegel = прозвішча ням. філосафа (1770—1831)]
філасофскае вучэнне Гегеля і яго паслядоўнікаў, паводле якога быццё тоеснае мысленню, але не суб’ектыўнаму, а абсалютнаму, што развіваецца дыялектычна (па трыядзе тэзіс — антытэзіс — сінтэз), у ходзе чаго складаецца ўся гісторыя Сусвету.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ло́зунгм Lósung f -, -en; Léitsatz m -(e)s, -sätze (тэзіс); Wáhlspruch m -(e)s, -sprüche, Paróle f -, -n, Devise [-´vi:] f -, -n (дэвіз); Áufruf m -(e)s, -e (заклік); Sprúchband n -(e)s, -bänder (транспарант);
пад ло́зунгамúnter der Lósung [Devíse]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
палажэ́ннен
1. (тэзіс) Satz m -s, Sätze; Léitsatz m; Thése f -, -n;
навуко́вае палажэ́нне Léhrsatz m, Thése f;
метады́чныя палажэ́нні methódische Grúndlagen;
2. (статутаі пад.) Verórdnung f -, -n, Órdnung f, Bestímmung f -, -n;
палажэ́нне аб вы́барах Wáhlordnung f;
агу́льныя палажэ́нні Bestímmungen pl
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ВАСІ́ЛЬЕЎСКІ Васіль Рыгоравіч
(2.2.1838, Яраслаўская вобл., Расія — 25.5.1899),
расійскі гісторык, візанцініст. Акад. Пецярбургскай АН (1890), праф. (1870). Скончыў Пецярбургскі ун-т (1860). Паклаў пачатак вывучэнню сац.-эканам. гісторыі Візантыі. Абгрунтаваў тэзіс пра падабенства эвалюцыі сац. і паліт. ладу Візантыі і краін сярэдневяковага Захаду. Даказаў існаванне ў візант. вёсцы 8—9 ст. вольнай сял. абшчыны, вызначыў уплыў славян на грамадскі лад Візантыі. Звязваў гісторыю Візантыі з гісторыяй зах. і ўсх. свету. Зрабіў выснову, што паходы русаў на Візантыю пачаліся задоўга да з’яўлення на Русі нарманаў, што хрышчэнню Русі папярэднічаў яе ваен. саюз з Візантыяй. Даследаваў і выдаваў візант. крыніцы (жыціі святых). Заснавальнік і адзін з рэдактараў час. «Византийский временник» (1894).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВЕРЫФІКА́ЦЫЯ
(ад лац. verus сапраўдны + facio раблю),
праверка, эмпірычнае пацвярджэнне тэарэт. палажэнняў навукі праз супастаўленне іх з аб’ектамі, за якімі вядзецца назіранне, фактычнымі данымі, эксперыментам; прынцып вызначэння навук. асэнсаванасці і ісціннасці выказванняў. Вылучана прадстаўнікамі лагічнага пазітывізму, сфармулявана аўстр. філосафамі М.Шлікам у працы «Усеагульная тэорыя пазнання» (1918) і Л.Вітгенштэйнам у «Логіка-філасофскім трактаце» (1922); далей развіта ў працах Венскага гуртка. У аснове гэтага прынцыпу ляжыць тэзіс аб тым, што чалавечае пазнанне не можа выйсці за межы пачуццёвага вопыту, а ўсе веды можна звесці да «непасрэдна дадзенага» вяртання да нагляднага ўзроўню пазнавання і ігнаравання ідэальнага характару абстракцый. Усе навук. выказванні павінны задавальняць патрабаванне правяральнасці, або верыфіцыруемасці; любое меркаванне (гіпотэза) можа верыфіцыравацца, г.зн. яго ісціннасць можа быць даказана з дапамогай доследу або лагічнага доказу. У сучаснай л-ры верыфікацыя разглядаецца як вынік шматпланавых узаемаадносін паміж рознымі тэорыямі і данымі іх эксперыментальных праверак.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АНТЫНО́МІЯ
(ад грэч. antinomia супярэчнасць у законе),
супярэчнасць паміж двума суджэннямі, кожнае з якіх аднолькава лагічна даказальнае. Паняцце «антыномія» ўзнікла ў антычнасці (Платон, Арыстоцель). Стараж.-грэч. філосафы ў сэнсе антыноміі часцей выкарыстоўвалі тэрмін «апарыя». Шмат увагі фармулёўцы і аналізу антыноміі аддавалі схаластычныя логікі. Кант выкарыстоўваў паняцце «антыномія», спрабуючы апраўдаць асн.тэзіс сваёй філасофіі, паводле якога розум не можа выйсці за межы пачуццёвага вопыту і пазнаць «рэч у сабе». Вучэнне Канта пра антыномію развіта ням. класічным ідэалізмам як фундаментальная перадумова дыялект. логікі. Гегель крытычна прааналізаваў кантаўскае вырашэнне пытання антыноміі і паказаў, што супярэчнасць — неад’емная аб’ектыўная характарыстыка духу, які знаходзіцца ў развіцці, гіст. быцця і мыслення. У дыялект. матэрыялізме антыномія разглядаецца ў рамках вучэння пра дыялект. супярэчнасці (адрознівае супярэчнасці ад парадоксаў). Пастаноўка навук. праблем у форме антыноміі і іх вырашэнне — важнае звяно ў тэарэт. адлюстраванні дыялект. супярэчнасці аб’ектыўнай рэальнасці.
Літ.:
Манеев А.К. Философский анализ антиномии науки. Мн., 1974.