◎ Пе́стаць ’біць палкай з тоўстым канцом’ (Нас.), пестуй ’таўкач’ (Касп.). Да пестаў (гл.) пры ад’ідэацыі гатаваць, пешага (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
толка́ч
1. ж.-д. штурха́ч, -ча́ м.;
2. (орудие для толчения) таўка́ч, -ча́ м.;
3. перен. штурха́ч, -ча́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мялка, мня́лка ’драўляны таўкач’, ’церніца’ (ТСБМ, Уладз., Бяльк., Сл. ПЗБ), ’жанчына, якая церла лён’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Рус. мя́лка. Бел.-рус. ізалекса. Да мяць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўкачы́ 1 (талкачэ́) ’галушкі з талакна’ (гродз., Сл. ПЗБ). Відаць, да таўкці, таўчы, гл.
Таўкачы́ 2 ’фальбоны’ (Жд. 1). З-за знешняга падабенства да таўкач 1, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мажджэ́р
(ст.-польск. możdżerz < с.-в.-ням. morsaere, ад лац. mortarium)
1) металічны таўкач;
2) кароткаствольная гармата, якая была на ўзбраенні войск Вялікага княства Літоўскага; прататып марціры.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
би́ло ср.
1. бі́ла, -ла ср.;
2. (цепа) біч, род. біча́ м.; (в ступе) таўка́ч, -ча́ м.; (в колоколе) язы́к, -ка́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Стумі́кла ‘ціхмяны, стрыманы чалавек’ (Сл. рэг. лекс.). Балтызм, у якасці крыніцы магчыма літ. stumìklis ‘штурхач’, што адпавядае разм. таўкач, папіхайла (пра інертнага чалавека), да семантыкі параўн. літ. stùmti ‘штурхаць, закрываць на засаўку’ (Цыхун, Зб. Мальдзісу, 402).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Таўмы́га, тоўму́га ’бязрогая карова’, ’неахайны чалавек’ (ТС). Аналагічнае да ўкр. товпи́га ’тоўстая асоба’, рус. толпы́га (гл. таўпека), назоўнік з суф. ‑ыг‑а (з дыялектнай зменай ы > у) ад незахаванага дзеяслова, што ўзыходзіць да *tъlmiti ’сціскаць, душыць’. Да семантыкі параўн. таўка́ч ’бязрогая карова’ (ельск., Жыв. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раско́ўзаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Разм.
1. Яздой або катаннем зрабіць слізкім, коўзкім. Раскоўзаць заснежаную сцежку.
2. Размяць, расцерці, раскідаць, размазаць (нагамі, целам). Пасля таго, як сук абламаўся, чалавек, відаць, сеў на зямлю і сядзеў там, бо было відно, як ён раскоўзаў абцасамі імшыстую зямлю і пассоўваў хвойныя іголкі. Чорны. — Аднойчы я сам чуў, як брыгадзір Мікалай Таўкач паскардзіўся, што ты раскоўзаў ля гумна свежую сцірту саломы. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
То́лапень ’дурань’ (Мат. Маг., Сцяшк. Сл.), ’таўкач’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). Утварэнне з суф. ‑ень ад тало́піць, гл. талопіцца 2; параўн. славен. tlápiti ’балбатаць, трызніць’, харв. tlápiti ’тс’, для якіх рэканструюецца прасл. *tolpiti (Скок, 3, 187), звязанае, хутчэй за ўсё, з тоўпіцца (гл.). Параўн. талабень, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)