стрела́ в разн. знач. страла́, -лы́ ж.;
стрела́ подъёма сво́да архит. страла́ пад’ёму скляпе́ння;
стрела́ проги́ба техн. страла́ прагі́бу;
стрела́ экскава́тора страла́ экскава́тара;
прямо́й как стрела́ ро́ўны як страла́;
◊
промча́ться стрело́й прамча́цца страло́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Electa una via non datur recursus ad alteram
Абраўшы адну дарогу, не збочвай на другую.
Избрав одну дорогу, не сворачивай на другую.
бел. Збочыць з дарогі лягчэй, як на дарогу натрапіць. Упусціў з рук, то і бяжы за ветрам. Што злавіў у рукі, тое дзяржы.
рус. На переправе коней не меняют. Назвался груздем, полезай в кузов.
фр. On ne change pas de chevaux au milieu du gué (Коней на переправе не меняют).
англ. Don’t change horses in midstream (He меняй лошадей посреди реки).
нем. Der gerade Weg ist der beste (Прямой путь ‒ самый лучший).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
пряма́я
1. мат. прама́я, -мо́й ж.;
провести́ пряму́ю праве́сці праму́ю;
2. в др. знач. прама́я, -мо́й ж.; (без изгибов — ещё) про́сты;
расстоя́ние по прямой адле́гласць па прамо́й;
3. грам. про́сты;
пряма́я речь про́стая мо́ва.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Прамы́ ’роўны, выцягнуты ў якім-небудзь напрамку, без выгібаў, некрывы; непасрэдны, без прамежкавых ступеней’; ’шчыры, праўдзівы, прынцыповы’ (ТСБМ). Рус. прямой, укр. прямій, ст.-рус. прямъ ’прамы, правільны; справядлівы, просты’, чэш. přímý ’прамы’, славац. priamy ’тс’, славен. prẹ̑m ’прамы’, ст.-слав. прѣмь ’прамы, правільны’; сюды ж польск. uprzejmy ’ветлівы, шчыры’ (< ’прамы, правільны’), серб.-харв. према ’насупраць’, прама, прам ’насупраць’. З прычыны наяўнасці ў корані галосных a і e прасл. форма вызначалася па-рознаму: або як *pręmъ (Зубаты, AfslPh 15, 496 і наст.), або як *prěmъ (Голуб-Копечны, 301). Фасмер (3, 395) абедзве рэканструкцыі лічыць спрэчнымі і дапускае кантамінацыю *prēmos і *prōmos (*pramъ). Славянскія словы роднасныя грэч. πρόμος ’пярэдні, той, хто стаіць на чале’, з інш. вакалізмам: πράμος ’тс’, окс. promom ’першы’, ст.-ісл. framr ’добры, смелы, прыдатны’, ст.-в.-ням. fruma ’карысць, выгада’ і інш. Гл. таксама Махэк₂, 493; Скок, 3, 33–35. У беларускай мове магло захавацца толькі на ўсходзе тэрыторыі, паколькі ў сучаснай літаратурнай мове ўспрымаецца як русізм (Станкевіч, Зб. тв., 1, 32; Пацюпа, Гармонія, 25). Тое ж адносна славенскай сцвярджае Сной₂ (566).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Uncum se praebet, quod curvum crescere debet
Робіцца крывым тое, што расце крыва.
Становится кривым то, что растёт криво.
бел. Які хто змоладу, такі і ў старасці. Калі ўрадзіўся з крывымі нагамі, то ўжо ніхто іх не выправіць. Калі ўрадзіўся з лысінай, то з лысінай і памрэ.
рус. Кривая ветка прямой не станет. К чему в молодости привыкнешь, то в старости будешь делать. Каков в колы бельке, таков и в могилу. Каков чёрт от люльки, таков и в могилку.
фр. Bois tortu ne se redresse pas (Кривое дерево не выпрямляется).
англ. Nature is stronger than rearing (Природа сильнее воспитания). Though you cast out nature with a fork it will return (Гони природу хоть вилами, она вернётся).
нем. Jung gewohnt, alt getan (В молодости привык, в старости сделал).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Fortuna usu dat multa, mancipio nihil
Лёс шмат што дае ў карыстанне, нічога ва ўласнасць.
Судьба многое даёт в пользование, ничего в собственность.
бел. Шчасце не салавей: у кішэнь не пасадзіш. Шчасце не цукерка: у рукі не возьмеш. Шчасце не конь: у аглоблі не ўпражэш і не паедзеш. Бог дасць, але ў хлеў не загоніць.
рус. Счастье не палка; в руки не возьмёшь. Счастье в руки не поймаешь. Счастье ‒ не рыбка: удочкой не поймаешь. Счастье не лошадь: не везёт по прямой дороге. Счастье не батрак: за вихор не притянешь. Счастье не конь: не взнуздаешь.
фр.
англ. Fortune is easily found but hard to be kept (Счастье легко найти, да трудно сохранить).
нем. Glück ist leichter gefunden als erhalten (Счастье легче найти, чем получить).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
цягні́к, -ка́ м. по́езд;
ско́ры ц. — ско́рый по́езд;
кур’е́рскі ц. — курье́рский по́езд;
тава́рны ц. — това́рный по́езд;
пашто́вы ц. — почто́вый по́езд;
пры́гарадны ц. — при́городный по́езд;
саніта́рны ц. — санита́рный по́езд;
туры́сцкі ц. — тури́стский по́езд;
цягнікі́ метро́ — поезда́ метро́;
прамы́ ц. — прямо́й по́езд;
маршру́тны ц. — маршру́тный по́езд
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ро́вный
1. (о поверхности) ро́ўны; (прямой) про́сты; (гладкий) гла́дкі;
2. (равный) ро́ўны;
3. (плавный, размеренный) ме́рны;
4. перен. (уравновешенный) ро́ўны;
◊
ро́вный счёт ро́ўны лік;
ро́вным счётом ничего́ абсалю́тна нічо́га, нічагу́ткі;
не ро́вен (ровён) час чаго́ до́брага, яшчэ́;
не ро́вен (ровён) час, проду́ет вас чаго́ до́брага (яшчэ́), прасту́дзіцеся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адкры́ты
1. прич. откры́тый; (о частях тела — ещё) обнажённый; см. адкры́ць;
2. прил. (искренний) открове́нный; прямо́й;
а. чалаве́к — открове́нный (прямо́й) челове́к;
3. прил. (явный, не скрываемый) откры́тый, открове́нный, неприкры́тый;
~тая варо́жасць — откры́тая (открове́нная, неприкры́тая) вражде́бность;
4. прил. (не закрытый) откры́тый;
○ ~тае галасава́нне — откры́тое голосова́ние;
~тае мо́ра — откры́тое мо́ре;
~тае пісьмо́ — откры́тое письмо́;
~тае пыта́нне — откры́тый вопро́с;
а. склад — лингв. откры́тый слог;
а. ўрок — откры́тый уро́к;
◊ з ~тымі вача́мі — (рабіць што) с откры́тыми глаза́ми (делать что);
з ~тай душо́й — с откры́той душо́й;
пад ~тым не́бам — под откры́тым не́бом;
ісці́ ў ~тую — идти́ в откры́тую;
з ~тым сэ́рцам — с откры́тым се́рдцем
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
образова́тьI сов. и несов.
1. (создать) утвары́ць, ствары́ць; (составить) скла́сці;
образова́ть прямо́й у́гол утвары́ць прамы́ ву́гал;
за год накопле́ния образу́ют кру́пную су́мму за год зберажэ́нні складу́ць зна́чную су́му;
2. (сформировать) сфармірава́ць; ствары́ць; (организовать) арганізава́ць; (основать) заснава́ць;
образова́ть партиза́нские отря́ды арганізава́ць партыза́нскія атра́ды;
образова́ть коми́ссию ствары́ць (скла́сці) камі́сію.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)