ры́дзель, ‑для, м.
Абл. Драўляная лапата, акаваная па краях жалезам. — Што, што? — Падняўся з лаўкі рыжабароды чалавек у паношанай .. спяцоўцы з рыдлем у руках. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дво́рніцкі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да дворніка (у 1 знач.), належыць яму. Дворніцкая лапата.
2. у знач. наз. дво́рніцкая, ‑ай, ж. Памяшканне для дворніка (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэ́дзель ’лапата’ (Сцяшк. Сл.). Гл. рыдзель.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ама́ль, прысл.
Мала чаго не хапае да чаго‑н., ледзь не.., каля, блізка, прыблізна каля... Лапата была старая, іржа амаль наскрозь праела жалеза. Самуйлёнак. Амаль без асаблівых прыгод дабраліся.. [Астап і Міколка] да горада. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лапа́чанне ’веянне’, ’вастрэнне касы’ (Юрч. Вытв.). Да лапаціць < лапата (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рыдлёўка, рыдля́ўка ’лапата’ (ТСБМ, ТС, Сцяшк.; смарг., лід., маст., вільн., нараўл., шчуч., дзятл., Сл. ПЗБ; Бяльк., Сцяц.), ’заступ’ (Гарэц.), рыдлёўнік ’дзяржанне ў лапаце’ (паст., Сл. ПЗБ), ры́для ’рыдлёўка’ (Сл. Гродз.). Сюды ж рыллёўка ’лапата’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Ад рыць, ры́ла (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спры́тны, -ая, -ае.
1. Якому ўласцівы фізічны спрыт; лоўкі, умелы, паваротлівы ў рабоце.
Ён быў с., здольны да ўсякай работы.
Спрытныя рукі ўсё зробяць.
2. Які знаходзіць выхад з любога становішча, прадпрымальны, кемлівы, знаходлівы.
С. арганізатар.
3. Зграбны, прыгожага аблічча, стройнага складу.
С. хлопец.
4. Зручны для карыстання (пра рэчы, прылады; разм.).
Спрытная лапата.
|| наз. спры́тнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ву́ка ’лапата для веяння збожжа’ (палес., Выг. дыс.). Няясна, магчыма, дэфармаванае вейка (зах.-палес. *вы́йка) ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рыдлёўка, ‑і, ДМ ‑лёўцы; Р мн. ‑лёвак; ж.
Ручная прылада для капання; металічная лапата. Мы ўзяліся за работу: я рыдлёўкай выкопваў бульбу, а Ганка падбірала яе. М. Стральцоў. Бясшумна кідалі рыдлёўкі зямлю, Тужліва гучаў У прасторы салют. Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лі́жа ’хлебная лапата’ (воран., Сл. паўн.-зах.). Запазычана з літ. ližė ’тс’ (Грынавецкене, Сл. паўн.-зах., 2, 654).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)