◎ *Наказна́ць, накэзнаты ’закілзаць (каня)’ (брэсц., Нар. лекс.). Калі гэта не пераробка з кілзаць, то хутчэй за ўсё можа быць аднесена да *kazrib, параўн. польск. kazń ’пакаранне’, гл. казна́, асяніць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Заке́лбаць ’закілзаць, забрытаць’ (Сл. паўн.-зах.). Калі не экспрэсіўная змена заке́лзаць (гл. кілзаць, гелзаць; Лаўчутэ, Сл. балт., 102–103), можа, звязана з літ. kílpa ’пятля’ (Сл. паўн.-зах., 2, 216). Няясна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

За́кензлы ’цуглі’ (малар., Нар. словатв.). Параўн. польск. zakiełznąć ’залажыць каню цуглі, закілзаць’. Відаць, метатэза келзн > кензл. Запазычана з зах.-балт. (гельзаць, келзы ’цуглі’, гл. Лаўчутэ, Сл. балт., 102–103), не выключана ў даным выпадку польск. пасрэдніцтва.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

okiełzać

зак.

1. забрытаць, надзець аброць; закілзаць; зацугляць; зануздаць;

2. перан. утаймаваць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Брыта́ць 1 ’закілзаць’ (Шпіл., Нас.). Рус. брота́ть, заброта́ть, укр. брота́ти ’тс’. З *брътати (< *о‑брътати < *об‑рът‑ати да прэфікса об‑ і рътъ ’рот’). Бернекер, 92; Ільінскі, РФВ, 70, 274; Ваян, RÉS, 22, 9; Фасмер, 1, 219. Параўн. аброць.

Брыта́ць 2 ’заблытваць (ніткі)’ (Сцяц.). Відавочна, таго ж паходжання, што і брыта́ць 1 (гл.). Магчыма, не без уплыву дзеяслова блы́таць (гл.). Але не выключаецца, што брыта́ць ’блытаць, заблытваць’ < блытаць (з нерэгулярным ‑р‑ замест ‑л‑: параўн. брага́ць < блага́ць).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Zügel

m -s, - вуздэ́чка, павадо́к, абро́ць, цу́глі

die ~ straff ánziehen* — нацягну́ць павады́ (тс. перан.)

die ~ schíeßen lássen* [lócker lássen*] — адпусці́ць павады́ [ле́йцы]; разбэ́сціцца, да́ць во́лю (пачуццям, захапленням і да т.п.)

den [die] ~ ánlegen — надзе́ць абро́ць, закілза́ць (тс. перан.)

mit verhängtem ~ [verhängten ~n] réiten* — імча́цца наўска́ч

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)