турэ́цкі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да Турцыі, туркаў, які належыць, уласцівы ім. У вывучаных помніках выяўлена каля 140 цюркізмаў, пераважна слоў татарскай і турэцкай моў. Жураўскі. Дзед Астап проста сніць свае турэцкія баталіі. Лынькоў.
2. Як састаўная частка некаторых батанічных назваў. Турэцкі тытунь. Турэцкая лілія.
•••
Турэцкая шабля гл. шабля.
Як турэцкі святы — нічога не мае, бедны, голы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лашт, лаштъ, ластъ ’груз’, ’адзінка вагі сыпкіх рэчываў’. Запазычана з с.-в.-ням. last праз польск. мову (Жураўскі, Бел. мова, 63; Чартко, Пыт. мовазн. і методыка, і 18: Булыка, Запазыч., 153).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Манда́т ’паўнамоцтвы’, ст.-бел. мандатъ (мондатъ) ’каралеўскі ўказ’, ’выклік на суд’ (XIV ст.) запазычана са ст.-польск. mandat, якое з лац. mandātum ’даручэнне’ (Булыка, Лекс. запазыч., 57; Жураўскі–Крамко, Зб. Крапіве, 142).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Муншту́к ’цуглі’, ст.-бел. мунштукъ, монштукъ, мунтштукъ ’тс’ (XVI ст.) запазычаны са ст.-польск. munsztuk, monsztuk, якім у суч: ням. мове адпавядае Mundstück ’тс’, ’мунштук’ (Булыка, Лекс. запазыч., 120; Жураўскі, Бел. мова, 62).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сагане́ць ’моцна ліць (пра дождж)’ (маст., Сл. рэг. лекс.). Відаць, рэгіянальны цюркізм; параўн. тур. saganak ’навальніца, лівень’. Аб магчымасці непасрэдных запазычанняў з мовы татар, якія жывуць на Беларусі, гл. Жураўскі, Лекс. тюрк., 93).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́рак ’адрачэнне; прыгавор’ (БРС, Байк.), выро́к ’лёс, доля; судовы прыгавор’ (Нас.). Запазычанне з польск. wyrok (Кюне, Poln., 115; Жураўскі, SlOr, 10, 40; Булыка, Запазыч., 74). Націск на другім складзе Кюне (там жа) тлумачыць уплывам ускосных склонаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́быск (БРС, КТС). Рус. о́быск, ст.-рус. обыскъ. З *обискъ ад іскаць (Фасмер, 3, 112) або аддзеяслоўнае ўтварэнне з абыскаць. У бел. мове запазычанне з рус. (Крукоўскі, Уплыў, 34; Жураўскі, Мат. да IV Міжн. з’езда слав., 51).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Арыента́льны. З 1599 (Жураўскі, Працы IM, 7, 214; Гіст. лекс., 113) з лац. orientalis ’тс’ ад Oriens усход’. Сучаснае літаратурнае беларускае слова, магчыма, паўторна запазычана праз рус. ориентальный, дзе з 1705 орьентальный праз польскую (Фасмер, 3, 152). Параўн. арыгінал, арыентацыя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́нталь ’лёгкая вопратка’ (Сцяшк. Сл.), драг. ма́тыль ’плашч’ (КЭС), ст.-бел. мантель, метель ’плашч’ (XV ст.) запазычана са ст.-польск. mantel ’тс’, якое з с.-в.-ням. mantel (Жураўскі, Бел. мова, 62; Булыка, Лекс. запазыч., 107) < Дац. mantellum ’покрыва, посцілка, абрус’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мяшка́ць ’жыць’, мяшканец ’жыхар’, мяшка́не ’часовы прытулак’, ’месца пражывання’ (Нас.), ’хата, жыллё’ (брасл., Сл. ПЗБ), ст.-бел. мешкати, мешканецъ, мешкане, мешканье ’тс’ (XIV, XVI стст.) запазычаны са ст.-польск. mieszkać, mieszkaniec, mieszkanie ’тс’ (Жураўскі, 10 (1), 1961, 40; Булыка, Запазыч., 202).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)