ша́хматный в разн. знач. ша́хматны;

в ша́хматном поря́дке у ша́хматным пара́дку;

ша́хматная доска́ ша́хматная до́шка;

ша́хматный бала́нс бухг. ша́хматны бала́нс;

ша́хматный ход ша́хматны ход;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кла́дка ж.

1. в разн. знач. кла́дка;

старажы́тная к. — дре́вняя кла́дка;

к. яе́ц пту́шкамі — кла́дка яи́ц пти́цами;

2. (доска, бревно для перехода) мостки́ мн.; перекла́дина, кла́дка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мемарыя́льны мемориа́льный;

~ная до́шка — мемориа́льная доска́;

м. ко́мплекс «Хаты́нь» — мемориа́льный ко́мплекс «Хаты́нь»;

~ная кватэ́ра-музе́й сям’і́ Улья́навых — мемориа́льная кварти́ра-музе́й семьи́ Улья́новых;

м. музе́й Л.М.Талсто́га — мемориа́льный музе́й Л.Н.Толсто́го

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

До́шка ’дошка’ (БРС). Укр. до́шка, рус. доска́, польск. deska, чэш. deska, балг. дъска́, серб.-харв. да̀ска, ст.-слав. дъска. Прасл. *dъska. Славянскае запазычанне з герм. моў. Параўн. ст.-англ. disc ’стол, блюда’, ст.-в.-ням. tise (ням. Tisch ’стол’). Герм. формы запазычаны з лац. discus ’міска’ < грэч. δίσκος. Іншыя тлумачэнні вельмі няпэўныя, як і няпэўным з’яўляецца вывядзенне слав. слова непасрэдна з лац. або грэч. крыніцы. Гл. Фасмер, 1, 532; Трубачоў, Эт. сл., 5, 184–185; Мартынаў, Лекс. взаим., 61 і наст. Не вельмі зразумелыя бел. і ўкр. формы (адкуль ‑ш‑ замест ‑с‑?). Прасл. характар мае і вытворнае дашча́ны. Параўн. укр. доща́ний, рус. дощано́й, чэш. deščený (дыял.), балг. дъ́счен, серб.-харв. да̏шчан і г. д. Прасл. *dъščanъ(jь). Падрабязны агляд форм у Трубачова, там жа.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прыбі́цца сов.

1. в разн. знач. приби́ться;

до́шка до́бра ~бі́ласядоска́ хорошо́ приби́лась;

чужа́я аве́чка ~бі́лася да чарады́ — чужа́я овца́ приби́лась к ста́ду;

2. (при падении получить ушиб) разби́ться, ушиби́ться, уби́ться (до полусмерти)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ні́чальніцы ’ніты, частка кроснаў, з дапамогай якіх утвараецца зеў у аснове’ (Кліх; валож., навагр., Жыв. сл.; свісл., воран., Шатал.; Сцяц., Жд. 1, Сцяшк.; карэл., Янк. Мат., Сл. ПЗБ), сюды ж вучаніцы (талач., Шатал.; Бес., Уладз.; вільн., беласт., Сл. ПЗБ), укр. ничельниця, ничениця ’тс’, рус. начальница, нительница, ничелки, ниченицы ’тс’, польск. niczelnica, nicielnica ’тс’, славац. niteťnice ’тс’, серб.-харв. дыял. nJčalnica, ničanice ’частка ткацкага стану’ (HDZb., 3, 140), балг. ншцелки ’тс’. Згодна з Махэкамг (399), зыходнай формай быў прыметнік ^nitelj‑ьnъ, дзе ‑tel‑ адпавядае суфіксу, што абазначаў дзеяча, які далучаецца да кораня *пі‑ (< і.-е. nei‑ ’весці’), формы без -/- у выніку народнаэтымалагічнага збліжэння з *пНь ’прадзіва, нітка’. Сумніцельна; наяўнасць амаль паўсямесна паралельных форм без -/-, якія выводзяцца з *пііьпь ’ніцяны’, параўн. віц. ніцініца, нічаніца ’тоўстая нітка (для нітоў)’ (Касп.), сведчыць аб другасным характары названых форм з -/-. Гл. заўвагі Слаўскага (Slavica: Wybr. studia. Wrocław etc., 1989, 134) адносна інавацыйнага характару балг. нищелки, а таксама рус. начальные (начальные) доска ’дзве паралельныя дошчачкі з ніцянымі петлямі, у якія прапускаюцца ніткі асновы’, што сведчыць пра аддзеяслоўнае паходжанне форм з відаць, ад ніціць (*піШі): рус. начальные доски > ничальницы. Інавацыйнае паходжанне названых форм тлумачыцца, відаць, зменамі ў тэхналогіі працэсу — ужываннем спецыяльных прыстасаванняў (дошчачак замест вяровачак і пад.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кла́дка ж.

1. (действие) мурава́нне, -ння ср., кла́дка, -кі ж.;

2. (результат укладки кирпича, камня и т. п.) мур, род. му́ра м.; кла́дка, -кі ж.; муро́ўка, -кі ж.;

кирпи́чная кла́дка цагля́ны мур;

3. (яиц) нясе́нне, -ння ср., но́ска, -кі ж.;

4. (холощение) паклада́нне, -ння ср.;

5. обл. (доска, бревно через ручей) кла́дка, -кі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

расшчапі́цца сов.

1. в разн. знач. расщепи́ться, расколо́ться;

до́шка ~пі́ласядоска́ расщепи́лась (расколо́лась);

2. (распасться, раздробиться) расщепи́ться;

валакно́ ~пі́лася — волокно́ расщепи́лось;

3. хим. расщепи́ться;

а́там ~пі́ўсяа́том расщепи́лся;

эфі́р ~пі́ўся — эфи́р расщепи́лся;

4. разжа́ться, разъедини́ться, разня́ться;

ру́кі ~пі́ліся — ру́ки разняли́сь;

5. раздроби́ться, размозжи́ться;

косць ~пі́лася — кость размозжи́лась;

6. рассе́сться (оседая, дать трещины);

скала́ р. — скала́ рассе́лась

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

го́нар, -ру м.

1. честь ж.; почёт;

спра́ва ~ру — де́ло че́сти;

2. (высокомерие) чва́нство ср.; самомне́ние ср.; го́нор; спесь ж.;

до́шка ~рудоска́ почёта;

у г. — (каго, чаго) в честь (кого, чего);

вы́йсці з ~рам — вы́йти с че́стью;

рабі́ць (зрабі́ць) г. — де́лать (сде́лать) честь;

мець г. — иметь честь;

збіць г. — сбить спесь;

на г. — (каму) к че́сти (чьей);

мець за г. — счита́ть за честь;

знява́жыць г. — нанести́ бесче́стье;

шану́й г. за́маладапосл. береги́ честь смо́лоду

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чырво́ны

1. в разн. знач. кра́сный; (о цвете — ещё) а́лый, багро́вый, багря́ный; рдя́ный;

~ныя прамяні́ спе́ктра — кра́сные лучи́ спе́ктра;

ч. за́хад — кра́сный (а́лый, багря́ный, багро́вый, рдя́ный) зака́т;

~нае во́йска — кра́сное во́йско;

2. в знач. сущ. кра́сный;

го́рад заня́ты ~нымі — го́род за́нят кра́сными;

Чырво́ная А́рміяист. Кра́сная А́рмия;

Чырво́ны Флотист. Кра́сный Флот;

Чырво́ная гва́рдыяист. Кра́сная гва́рдия;

ч. куто́к — кра́сный уголо́к;

~ныя крывяны́я ша́рыкі — кра́сные кровяны́е ша́рики;

~нае дрэ́ва — кра́сное де́рево;

ч. жалязня́к — кра́сный железня́к;

ч. пе́рац — кра́сный пе́рец;

ч. напа́лфиз., тех. кра́сное кале́ние;

ч. лес — кра́сный лес;

~ная до́шка — кра́сная доска́;

ч. радо́к — кра́сная строка́;

~ная лі́ніяархит. кра́сная ли́ния;

прахо́дзіць ~най ні́ткай — проходи́ть кра́сной ни́тью;

пусці́ць ~нага пе́ўня — пусти́ть кра́сного петуха́;

Чырво́ная Ша́пачкафольк. Кра́сная Ша́почка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)