І́бут ’бугай вялікі, Botanrus slellaris L; бугай малы, Ixobrychus minutus L.’ (стол., Ніканчук, 450). Відаць, гукапераймальнае, звязанае з перадачай крыку бугая ы‑ых‑прумбб, ы‑ых‑прумбб (Федз.–Доўб., 234). Не выключана кантамінацыя з ібіс (гл.)
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бу́йвал ’буйвал’ (БРС. Бяльк.), таксама ’непакладзены бык’ (ДАБМ, 883). Рус.бу́йвол, укр.бу́йвіл. Старое запазычанне (параўн. ст.-рус.быволъ і г. д.) з лац.*būvalus з ад’ідэацыяй да *bujь дзікі’ і *vоlъ. Гл. Фасмер, 1, 234. Бу́йвал азначае і ’птушка бугай’ (Інстр. II), параўн. буга́й2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Муґла́ты ’бязрогі’ (ганц., Сл. ПЗБ) у выніку кантамінацыі ўкр.му́г̌а ’бугай’ (ЕСУМ, 3, 529) і мылаты (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бугаі́ ягады буякі, Vaccinium uliginosum L.’ (Кіс.). Паколькі сувязь з буга́й ’бык’, як і з буя́к ’бык’ (параўн. буякі́ ’Vacc. ulig.’), вельмі няпэўная (гл. падрабязна пад буякі́), то можна меркаваць з пэўнай верагоднасцю аб другасным паходжанні назвы. Буякі́ пры запазычанні ў іншыя дыялекту асэнсавалася як слова, звязанае з буя́к ’бык’, і яго «пераклалі» іншым словам для абазначэння «быка» — буга́й.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тру́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; незак., што.
Разм. Стамляць, натруджваць да болю працяглай працай, хадой і пад. Каб не трудзіць ногі, дзед Хвядос сеў на мурог.Бажко.[Акцызнік:] — З табой я, відаць, балбачу ўхаластую... Падвярнуў шыю, як бугай... З табой гаварыць... Язык толькі труджу.Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВАЎЧКІ́
(Ixobrychus),
род птушак сям. чаплевых. 7 відаў. Пашыраны ў Еўразіі, Афрыцы, Паўд. Аўстраліі і на а-вах Новай Зеландыі. Жывуць парамі каля вадаёмаў. Пералётныя. На Беларусі 1 від — бугай малы, або ваўчок, занесены ў Чырв. кнігу (гл. ў арт.Бугаі).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
bittern
I[ˈbɪtərn]
n.
буга́й -я́m. (пту́шка)
II[ˈbɪtərn]
n.
го́ркая ва́дкасьць пасьля́ крышталіза́цыі марско́е вады́; ма́тачны раство́р у салява́рні
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Кабу́лка ’пятля ў ніце’ (Нар. сл.). Да кабылка5 (гл.), фанетыка (у на месцы ы) тыповая для гэтай часткі Палесся, параўн. сумежнае тураў.копуто ’капыт’, бук ’бык, бугай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тро́льскі ‘пародзісты’ (Мат. Гом.): трольскі буга́й ‘вялікі племянны бык немясцовай пароды’, ‘здаровы мужчына, які пазбягае фізічнай працы’ (лельч., Жыв. сл.). З ⁺тырольскі ‘ціролькі, з Ціроля’ < польск.tyrolski ‘тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бык, бугай / вылегчаны: вол
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)