ВЕ́РХНЯЯ РЫ́ТА,
рака ў Маларыцкім р-не Брэсцкай вобл. і на Украіне, правы прыток р. Маларыта (бас. Зах. Буга). Даўж. 24,5 км, у межах Беларусі 23,5 км. Пл. вадазбору 160 км². Пачынаецца з воз. Крымна (Украіна), у межах Маларыцкага р-на выкарыстоўваецца як водапрыёмнік і крыніца арашэння меліярац. сістэмы «Вір». Рэчышча каналізаванае на ўсім працягу.
т. 4, с. 112
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Патаркну́ць, патархну́ць, ’крануць’ (Сцяшк.). Да торкаць (гл.) < прасл. tъrk‑ati (Фасмер, 4, 83); роднаснае да яго літ. tùrkterėti штурхнуць’ (Буга, РФВ, 75, 151).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лазгата́ць ’балбатаць, лапатаць’ (паўн.-усх., КЭС) звязваецца з літ. lazgeti, lazgii ’развівацца, трапацца на ветры’ (Буга, Rinkt., 1, 458). Параўн. рус. пск., смал. лазготать ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГРАБЕНІКО́ЎСКАЯ КУЛЬТУ́РА,
археалагічная культура эпохі позняга мезаліту (6—4 тыс. г. да н. э.) на тэр. Паўн. Прычарнамор’я ў міжрэччы Дняпра і Паўд. Буга. Назва ад стаянкі каля в. Грабенікі Адэскай вобл. Насельніцтва займалася паляваннем на каня, быка, кулана. Для грабенікоўскай культуры характэрны нуклеусы для пласцін, скрабкі на адшчэпах, геам. мікраліты (трапецыі). Акрамя стаянак вядома патройнае дзіцячае пахаванне ў скурчаным становішчы ў прамавугольнай яме.
А.В.Іоў.
т. 5, с. 378
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Блясна́ (БРС). Рус. блесна́ ’тс’. Фасмер, 1, 174 (а перад ім Буга, РФВ, 70, 101), указвае на сувязь з літ. blìzgė ’тс’. Няпэўна. Хутчэй, як лічыць Шанскі, 1, Б, 138, ад blěskъ ’бляск’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гі́лем прыслоўе ’чарадой, гуртам’ (Шатал.). Рус. дыял. гилем ’тс’. Магчыма, звязана з рус. гиль ’смута, мяцеж’, ’лухта’ і далей з рус. гуло́м, огу́лом. Гл. Фасмер, 1, 405; Буга, РФВ, 70, 250; Трубачоў, Эт. сл., 7, 221.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ВАЛЫ́НСКАЕ ЎЗВЫ́ШША,
на З Украіны, паміж рэкамі Зах. Буг і Корчык (бас. р. Случ). На Пн уступам выш. 30—50 м абрываецца да Палескай нізіны, на Пд абмежавана раўнінай Малога Палесся. Выш. да 341 м (Мізацкі краж). Пераважае ўваліста-лагчынны рэльеф. Рачнымі далінамі Зах. Буга, Стыры, Гарыні і іх прытокаў расчлянёна на асобныя плато. Валынскае ўзвышша разам з Падольскім узвышшам часта называюць Валына-Падольскім. У аснове Валынскага ўзвышша мелавыя і каменнавугальныя адклады Львоўска-Валынскага вугальнага басейна. Лесастэпавыя ландшафты.
т. 3, с. 488
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЎСЯ́НКА,
вярхоўка (Leucaspius delineatus), рыба атр. карпападобных. Пашырана ў басейнах Чорнага, Каспійскага мораў. У рэках паўд. ч. Балтыйскага м., на Беларусі ў рэках басейнаў Дняпра, Прыпяці, Нёмана, Зах. Дзвіны, Зах. Буга, у поймавых старыцах і азёрах Палесся. Чародная, жыве ў паверхневых слаях вады.
Даўж. 4—5, часам да 9 см. Палавая спеласць на 2-м годзе жыцця. Нераст парцыённы, пачынаецца ў 2-й пал. мая—чэрвені. Корміцца зоапланктонам, насякомымі, ікрой рыб. Жыве да 4 гадоў. Выкарыстоўваецца як прынада пры лоўлі драпежных відаў рыб.
т. 2, с. 106
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Ламата́ ’дробнае галлё, сукі’ (Сцяшк.), ’ламачча’, перан. ’няўмека’, у выразе: есці ламату ’ўсё, што папала’ (гродз., ’. Сл. паўн.-зах.). Магчыма, балтызм. Параўн. літ. lamätas ’кавалак’, лат. lamalaś ’завала, засаўка’ (гл. Буга, РФВ, 71, 464 і 466; Мюленбах-Эндзелін, 2, 417; Фрэнкель, 338).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Або́ ’або, ці’ < а‑бо. Гл. таксама абож (Нас., Бяльк., Касп.), чэш. abo, в.-луж. abo, н.-луж. abo, Буга, РФВ, 70, 101; Мейе, MSL, 20, 91. Згодна з Саднік-Айцэтмюлер, 3, польск. abo ’або’ < albo, в.-луж., н.-луж. abo ’або’ < alebo. Гл. бо.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)