Жагі́ні, жэґе́ні, жэґі́ні, жэґя́ні, жа́ґлі (з выбухным ґ) ’азярод’. З žaginiaĩ ’тс’ (Сл. паўн.-зах.; Урбуціс, Baltistica, V (1), 59; Лаўчутэ, Сл. балт., 30).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зґе́ліць ’званітаваць’ (Сл. паўн.-зах.). Прэфіксальны дзеяслоў геліць ’балець, нудзіць, ванітаваць’, відаць, з літ. gélti ’мыць’ (Сл. паўн.-зах., 1, 440, Лаўчутэ, Сл балт., 29).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дзёгаць ’дзёгаць’. Рус. деготь, укр. де́готь, польск. dziegieć, чэш. dehet. Прасл. *degъtь ’тс’. Лічыцца роднасным з літ. degùtas ’тс’ (параўн. літ. dègti ’паліць’). Раней меркавалі, што слав. слова запазычана з балт. моў (аргументам тут было тое, што няма адпаведнага слав. дзеяслова: у слав. мовах выступае аснова *žeg‑ < *geg‑ ’паліць’, а не *deg‑, як у балт.). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 4, 204–205; Фасмер, 1, 493; Бернекер, 1, 182–183; Брукнер, 109. Незалежна ад праблематыкі існавання слав. базавага дзеяслова для *degъtь трэба звярнуць увагу, што ў ст.-чэш. мове dehet абазначае таксама пэўнае дрэва (Terpentinbaum, terebinthus; гл. у слоўніку Гебаўэра). Гэта магчымы каштоўны рэлікт даўніны, які, мяркуем, зусім не падмацоўвае ідэю запазычання з балт. моў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Забільдзець ’загусці’ (варонеж., Шатал.). З літ. bildė́ti ’стукаць, гучаць, грымець’, у якім адбылася змена значэння (адкуль *більдзець), да якога даданы прэфікс за‑. Лаўчутэ, Сл. балт., 99.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Злы́дкі ’нязручныя сані’ (вілен. Кіркор). З літ. slides ’лыжы’ ці šlėdės ’гатунак саней’ з суфіксацыяй (‑к‑) і зменай пачатковага зычнага на з‑. Лаўчутэ, Сл. балт., 111.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рыбе́ц ’прамысловая рыба сямейства карпавых, Abramis vimba’ (ТСБМ, Інстр. 2, 57), рус. рыбе́ц, укр. рибе́ць, рибе́ц, польск. rybiec, балт. рибе́ц. Прасл. *rybec (Усачова, Этимология, 1978, 92).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лэйдацца ’забаўляцца, бегаць’ (Сцяшк. Сл.). Відавочна, звязана па паходжанню з лайда́к, лайдава́ць, а дыфтангізацыя абумоўлена балт. формамі накшталт лат. liedoks ’распуснік’ або літ. láidyti ’хутка бегаць’, ’бадзяцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скі́рпа ‘мера насечаных дроў’ (Байк. і Некр.). Магчыма, з лат. kir̃pa ‘капна’, балт.-ням. Stirpe ‘капна ў полі’. Менш верагодна кантамінацыя скірда, скірта і тарпа, торп (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жыбу́лька ’зябер, расліна Galeopsis L.’, жабор ’тс’, ’асцюк’ (Сл. паўн.-зах.). З літ. žibulỹs ’зябер’ (Сл. паўн.-зах., 2, 160) + суф. ‑ка. Лаўчутэ, Сл. балт., 66. Гл. зябер.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Заке́лбаць ’закілзаць, забрытаць’ (Сл. паўн.-зах.). Калі не экспрэсіўная змена заке́лзаць (гл. кілзаць, гелзаць; Лаўчутэ, Сл. балт., 102–103), можа, звязана з літ. kílpa ’пятля’ (Сл. паўн.-зах., 2, 216). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)