Пры́вен, пры́вян, пры́вянь, пры́ўня ’частка жылога будынка, якая знаходзіцца перад жылымі памяшканнямі і праз якую ўваходзяць у іх; сені’ (Інстр. 1, Сцяшк., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ЛА, 4). Запазычана з літ. дыял. (паўн.-зах.) pryvenė̃ ’пярэдні пакой, прыхожая’ (Лаўчутэ, Балтизмы, 38). Параўн. пры́мен.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́лка ‘частка, столка’ (ганц., стаўб., калінк., Сл. ПЗБ; навагр., Нар. сл.; ТС; жытк., Жыв. сл.), сталь ‘тс’ (ТС), ста́лка ‘пласт, пасма’ (Сержп. Прымхі), ста́лкі ‘пацеркі’ (Сакал.). Укр. ста́лка, ста́лька ‘тс’. Звязана з столка (гл.) чаргаваннем галосных у корані. Не выключаны ўплыў папярэдняга слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзявя́ты ліч Néunte (sub) m -n, -n;
дзявя́тая гадзі́на es geht auf neun, es ist nach acht; es ist neun;
а дзявя́тай гадзі́не um neun (Uhr);
дзявя́тая ча́стка Néuntel n -s, -; der néunte Teil;
◊ дзявя́ты вал die schwérste Prüfung, die höchste Gefáhr
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ве́чар м
1. (частка сутак) Ábend m -(e)s, -e;
пад ве́чар gégen Ábend;
па ве́чарах, вечара́мі ábends;
надыхо́дзіць ве́чар es wird Ábend;
наваго́дні ве́чар Silvesterabend [-´vɛs-] m, Silvéster (ужываецца без артыкля, але з прыметнікам: das nächste Silvester);
2. гл вечарына 1, 2
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ствол м
1. (дрэва) Stamm m -(e)s, Stämme, Báumstamm m;
2. (стралковай зброі) Lauf m -(e)s, Läufe; Rohr n -(e)s, -e (гарматны);
3. архіт (частка калоны) Schaft m -(e)s, Schäfte;
4. горн Scháchtsäule f -, -n, Scháchtröhre f -, -n
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Víertel
n -s, -
1) чвэрць, чвэ́ртак, чацвёртая ча́стка
es ist (ein) ~ (auf) acht (Uhr) — за́раз чвэрць во́сьмай
es ist (ein) ~ vor acht (Uhr) — без чвэ́рці во́сем
2) кварта́л, раён (горада)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
дуна́й Агульная назва вялікай ракі ў беларусаў (Рам. Мат., Слаўг.).
□ Задуноўе — частка г. Віцебска за рэчкай Дунайкай (Шэйн БП., 776).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Зад. Рус., укр., балг., макед. зад, польск., в.-луж., чэш. zad ’тс’, славен. zad прыслоўе ’назад, ззаду’, серб.-харв. за̑д ’задняя частка цела’, балг., макед. (прысл., прыназ.) зад ’ззаду, услед за’. Ст.-слав. зади (прысл.) ’ззаду, назад’. Ст.-рус., ст.-бел. задъ ’задняя частка, задні бок розных прадметаў’. Прасл. zadъ. Праабражэнскі (1, 240) расчляняе за‑дъ (як пере‑дъ), параўн. над‑ъ, по‑дъ. Відэман, BB, 30, 222; Мейе, RÉS, 9, 127; Шанскі, 2, З, 27; БЕР, 1, 584–585; Махэк₂, 708; Покарны, 1, 452. Фасмер (2, 73), які схіляецца да гэтага пункту гледжання, дае і супастаўленні з авест. zadah грэч. χόδανος ’зад’, арм. jet ’хвост’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ніз ’ніз, ніжняя частка’ (Яруш.), ’ніз; падлога’ (Касп.), ’ніз; даліна’ (ТС), ’нізіна; падол’ (Сл. ПЗБ), ’ніжняя частка; падол’ (Мат. Гом.), укр. низ ’ніз, нізкае месца’, рус. низ ’нізіна’, польск. дыял. niz ’нізіна’, чэш., славац. niz ’ніз, уніз’, славен. niz ’уніз’, серб.-харв. ни̑з, низ ’нізіна; уніз’, макед. низ ’уніз; па; праз’, балг. низ. Прасл. *nizъ ’уніз’ з і.-е. *ni‑, *nei‑ ’ніз’, параўн. ст.-інд. ni‑ ’уніз’, ст.-перс. niy ’тс’, ст.-в.-ням. nidar ’тс’ і пад.; канцавое ‑z‑ можа быць аналагічным адпаведнаму элементу ў *vъz‑ ’уз-’, prězъ ’праз’ і інш. (Фасмер, 3, 73; Махэк₂, 400; Бязлай, 2, 224; ESSJ SG, 1, 131).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыста́ўка 1 ’частка слова, якая стаіць перад коранем, прэфікс’; ’тое, што прыстаўляецца, прырабляецца дадаткова да чаго-небудзь’ (Байк. і Некр., ТСБМ), ’прыбудова’ (Мат. Гом.), пры́стаўка ’ганак’ (Пятк.), пры́стаўка ’дадатак пакупніку’, пры́ставок ’дадатак (напр., ганчарны выраб у дадатак да пасудзіны, якая пры продажы, фактычна абмене, выконвала ролю збожжавай меры)’ (ТС). Рус. при́ста́вка ’прэфікс’, дыял. ’лапата, граблі і пад., прасунутыя праз жалезнае кальцо варот замест замка’, ’верхняя частка (да пояса) жаночай сукенкі, кашулі, пашытая з больш тонкай тканіны’ і пад., укр. приста́вка ’дадатковае прыстасаванне; прэфікс’. Дэрыват з суфіксам ‑к‑ ад прыста́віць, гл. ставіць.
Прыста́ўка 2 ’надакучлівы чалавек’ (Ян.), пры́стаўка ’хвост, неадступны спадарожнік’ (ТС). Да прыстава́ць, гл. прыставака.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)