засвяці́ць 1, ‑свячу, ‑свеціш, ‑свеціць; зак., што.
1. Запаліць што‑н. для асвятлення. Стэпа знайшла запалкі, засвяціла агонь. Гартны.
2. Сапсаваць прамянямі святла (пра святлоадчувальную плёнку, паперу і пад.).
засвяці́ць 2, ‑свячу, ‑свеціш, ‑свеціць; зак.
Пачаць свяціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сапло́, ‑а, н.
Канал спецыяльнага профілю, прызначаны для разгону вадкасцей ці газаў да пэўнай скорасці і надавання патоку зададзенага кірунку. Аж задрыжала даль ад грому, Бушуе полымя з сапла, У вышыні над касмадромам — Палоска зыркага святла. Матэвушаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гіпахрамі́я
(ад гіпа- + -храмія)
змяншэнне інтэнсіўнасці паглынання святла фарбавальнікам пад уздзеяннем розных фактараў (параўн. гіперхрамія).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
гіперхрамі́я
(ад гіпер- + -храмія)
павелічэнне інтэнсіўнасці ўбірання святла фарбавальнікам пад уздзеяннем розных фактараў (параўн. гіпахрамія).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дыспе́рсія
(лац. dispersio = рассейванне)
раскладанне, раздзяленне, рассейванне (напр. д. святла, д. мінеральных солей у глебе).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
нефеламе́трыя
(ад гр. nephele = хмара + -метрыя)
сукупнасць метадаў даследавання дысперсных сістэм па рассейванню імі святла.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
сенсібіліза́тар
(фр. sensibilisateur)
рэчыва, якое павялічвае святлоадчувальнасць кіно-, фотаплёнак, фатаграфічных пласцінак да святла пэўных колераў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Post nubila Phoebus (sol) (Publilius)
Пасля хмар ‒ Феб* (сонца).
После туч ‒ Феб (солнце).
бел. Прыйдзе, тата, і на нашу вуліцу свята. Прыйдзе тая нядзеля, што будзе і маё вяселле.
рус. После грозы ‒ вёдро, после горя ‒ радость. Не всё ненастье, проглянет и красно солнышко. Будет и на нашей улице праздник. Серенькое утро ‒ красненький денёк.
фр. Après l’orage le beau temps (После грозы хорошая погода).
англ. After adversity, prosperity (Сегодня в беде, завтра в достатке).
нем. Nach Regen kommt Sonnenschein (После дождя появится солнце).
* Феб, г. зн. Апалон, бог святла і сонца.
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ЛАРЫНГАСКАПІ́Я
[ад грэч larynx (laryngos) гартань + ...скап(ія)],
метад даследавання гартані спец. інструментамі. Адрозніваюць Л. непрамую (люстраную), прамую і фібравалаконную. Непрамую Л. робяць з дапамогай гартаннага люстэрка, крыніцы святла і лобнага рэфлектара, прамую з дапамогай ларынгаскопа, фібравалаконную — прыборамі з выкарыстаннем фібравалаконнай оптыкі (святлаводаў).
П.А.Цімашэнка.
т. 9, с. 139
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЕАМЕТРЫ́ЧНАЯ О́ПТЫКА,
раздзел оптыкі, які вывучае законы распаўсюджвання святла на аснове ўяўлення пра светлавыя прамяні як лініі, уздоўж якіх перамяшчаецца светлавая энергія. У аднародным асяроддзі прамяні прамалінейныя, у неаднародным скрыўляюцца, на паверхні раздзела розных асяроддзяў мяняюць свой напрамак паводле законаў пераламлення і адбіцця святла. Асноўныя законы геаметрычнай оптыкі вынікаюць з Максвела ўраўненняў, калі даўжыня светлавой хвалі значна меншая за памеры дэталей і неаднароднасцей, праз якія праходзіць святло; гэтыя законы фармулююцца на аснове Ферма прынцыпу.
Уяўленне пра светлавыя прамяні ўзнікла ў ант. навуцы. У 3 ст. да н.э. Эўклід сфармуляваў закон прамалінейнага распаўсюджвання святла і закон адбіцця святла. Геаметрычная оптыка пачала хутка развівацца ў сувязі з вынаходствам у 17 ст. аптычных прылад (лупа, падзорная труба, тэлескоп, мікраскоп), у гэтым асн. ролю адыгралі даследаванні Г.Галілея, І.Кеплера, В.Дэкарта і В.Снеліуса (эксперыментальна адкрыў закон пераламлення святла). У далейшым геаметрычная оптыка развівалася як дастасавальная навука, вынікі якой выкарыстоўваліся для стварэння розных аптычных прылад. Для атрымання нескажонага відарыса аптычнага лінзавая сістэма адпавядае пэўным патрабаванням: пучкі прамянёў, што выходзяць з некаторага пункта аб’екта, праходзяць праз сістэму і збіраюцца ў адзін пункт; відарыс геаметрычна падобны да аб’екта і не скажае яго афарбоўкі. Любая аптычная сістэма задавальняе патрабаванні, не звязаныя афарбоўкай, калі відарыс ствараецца параксіянальнымі прамянямі (бясконца блізкімі да аптычнай восі). Фактычна ў стварэнні відарыса ўдзельнічаюць шырокія пучкі прамянёў, нахіленыя да восі пад значнымі вугламі. У выніку наяўнасці аберацый аптычных сістэм яны не задавальняюць гэтыя патрабаванні. На аснове законаў геаметрычную оптыку памяншаюць аберацыі да дапушчальна малых значэнняў падборам гатункаў шкла, формы лінзаў і іх узаемнага размяшчэння. Для праектавання асабліва высакаякасных аптычных сістэм карыстаюцца таксама хвалевай тэорыяй святла.
Асн. палажэнні і законы геаметрычнай оптыкі выкарыстоўваюць пры праектаванні лінзавых аптычных сістэм (аб’ектывы, мікраскопы, тэлескопы і інш.), распрацоўцы і даследаванні лазерных рэзанатараў, прылад з валаконна-аптычнымі элементамі, факусатараў і канцэнтратараў светлавой, у т. л. сонечнай, энергіі, сістэм асвятлення і сігналізацыі ў аўтамаб., паветр. і марскім транспарце.
Літ.:
Слюсарев Г.Г. Методы расчета оптических систем. 2 изд. Л., 1969;
Борн М., Вольф Э. Основы оптики: Пер. с англ. М., 1970;
Вычислительная оптика: Справ. Л., 1984.
Ф.К.Руткоўскі.
т. 5, с. 120
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)