перашэ́птвацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.
Перагаворвацца шэптам.
П. на сходзе.
Дрэвы перашэптваюцца (перан.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
уміра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Перастаць жыць, а таксама вянуць, сохнуць (пра расліны).
Уміралі за радзіму.
У. са смеху (перан.).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Знікаць, прападаць (кніжн.).
Такія словы не ўміраюць у вяках.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Адыходзіць у мінулае (пра грамадскія з’явы і пад.).
Старое ўмірае, а новае нараджаецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
змро́чны, -ая, -ае.
1. Слаба асветлены, ахоплены змрокам.
З. яловы лес.
2. перан. Поўны цяжкіх пачуццяў, бязрадасны, пануры.
З. твар.
Змрочныя думкі.
Змрочныя прадчуванні.
3. перан. Цяжкі, беспрасветны.
Змрочныя гады зняволення.
|| наз. змро́чнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
надло́м, -у, м.
1. Надламанае месца.
Н. косці.
2. перан. Рэзкае аслабленне фізічных і душэўных сіл у выніку якога-н. перажывання.
Душэўны н.
3. перан. Празмерная рэзкасць у праяўленні пачуццяў.
Сказаць з надломам у голасе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прычэ́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.
1. гл. прычапіць.
2. перан. Зачэпка, прычына (разм.).
Знайсці прычэпку зайсці да яго.
3. перан. Тое, што і прыдзірка (разм.).
І за шчэпку знойдзеш прычэпку (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сма́чны, -ая, -ае.
1. Прыемны на смак (у 2 знач.); апетытны.
Смачныя яблыкі.
Смачная мачанка.
2. перан. Які прыносіць задавальненне; прыемны.
С. сон.
Смачныя перспектывы.
3. перан. Сакавіты, каларытны.
С. выраз.
|| наз. сма́чнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
уніза́ць, -іжу́, -іжаш, -іжа; -ізаны; зак., што.
Нанізваючы, навешваючы, пакрыць паверхню чаго-н. вялікай колькасцю якіх-н. прадметаў.
У. ёлку цацкамі.
Ляшчына ўнізана гронкамі арэхаў (перан.). Пальцы, унізаныя пярсцёнкамі (перан.).
|| незак. уні́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
урага́н, -у, мн. -ы, -аў, м.
Вецер разбуральнай сілы.
Па Палессе прайшоў у.
У. вайны (перан.). Пранесціся ўраганам (перан.: імкліва).
|| прым. урага́нны, -ая, -ае.
Вецер ураганнай сілы.
У. абстрэл (бесперапынны, моцны на працягу значнага часу).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Заліва́цца ’тлусцець’ (Мат. Гом.), ’спяваць з пералівамі’ (ТСБМ). Рус. залива́ться ў розных знач., у тым ліку ’спяваць пералівіста’, укр. залива́тися ’пакрывацца вадкасцю’, ’смяяцца’, ’захлынацца’. Перан. ад залівацца ’пакрывацца вадкасцю’, ’напаўняцца вадкасцю’ (гл. заліць 3, ліць), для спеваў ’выдаваць гукі быццам бы такія, што пераліваюцца, як вадкасць’, для ’тлусцець’, ’набірацца тлушчу’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыспасо́біць ’працаю нарыхтоўваць запас’; перан. ’зрабіць каму-небудзь што-небудзь дрэннае’ (Нас.), ’набыць; прыдбаць, прыстарацца’ (Бяльк.). Параўн. укр. приспособи́тися ’зрабіцца дагодлівым’, рус. приспосо́бить ’прыстасаваць, зрабіць прыдатным для чаго-небудзь’, польск. przysposobić, чэш. přizpůsobiti, славац. prisposobiť ’прыстасаваць, зрабіць прыдатным да чаго-небудзь’. Гл. спасо́біць. Гл. таксама Яшкін, Бел.-пол. ізал., 156.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)