Verbum

анлайнавы слоўнік

Табу́н ’статак жывёл, гурт’, ’чарада (птушак)’, ’натоўп’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., ТС, Сцяшк., Цых., Сл. ПЗБ), ’гайня, зграя ваўкоў’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), ’статак кароў і авечак на пашы’ (Жыв. св.), таўбу́н ’тс’ (Жд. 2), табуні́ць ’збіраць у адно месца’ (Сцяшк. Сл.), табуні́цца ’збірацца разам, збівацца ў табун, статак’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл.), ’збірацца ў чараду (пра птушак)’ (ТС), ’гайняваць, знаходзіцца ў стане цечкі (пра ваўкоў)’ (валож., бялын., бых., Жыв. св.), табу́ніцца (пра кароў) (полац., ЛА, 1), ’збірацца ў чароды (пра птушак)’ (івац., ЖНС). Укр. табу́н, рус. табу́н, стараж.-рус. табун, польск. tabun ’статак коней або (радзей) быдла’, балг. табу́н, серб. та̀бӯн ’статак коней (жарабцоў)’. Польскае і паўднёваславянскія словы лічацца запазычаннямі з усходнеславянскіх моў. У апошніх — з цюркскіх; звычайна параўноўваюць з адзначанымі Радлавым (Опыт, 3, 1, 978) тат., чагат. табун ’статак (коней)’ і дададзеным Фасмерам (4, 7) крым.-тат. табым ’табун; натоўп’, якія далей супастаўляюцца з манг. tabun ’пяць’, што звязваецца з пяццю відамі жывёл у статках манголаў (Анікін, 520). Чарных (2, 223), аднак, зазначае, што ў сучасных цюркскіх мовах гэта вельмі рэдкія словы, у старажытнацюркскіх тэкстах яны не знойдзены, таму не маюць надзейнай этымалогіі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ruck

[rʌk]

гурт, нато́ўп -у m.; ста́так -ку m.

[rʌk]

1) скла́дка, фа́лда, збо́рка f.

2) змо́ршчына f. (у во́пратцы)

v.t.

1) рабі́ць фа́лды, скла́дкі

2) мо́ршчыць, ко́мчыць (спадні́цу)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

парадзе́лы, ‑ая, ‑ае.

Які парадзеў, стаў радзейшым. Дарога знікала з вачэй, не дайшоўшы да гасцінца, абапал якога стаялі, як старэнькія бабулькі, парадзелыя бярозы. Колас. Часта налятаў халодны, пранізлівы вецер, тады парадзелы лес шастаў шэрым голлем. Асіпенка. [Шыковіч] глянуў на рэдактара, які слухаў з сумным і збянтэжаным выразам на змораным твары, убачыў яго парадзелыя светлыя валасы, вялікія залысіны. Шамякін. // Які паменшаў па колькасці. Свідраль устаў, апрануў паліто і праціснуўся праз парадзелы натоўп да дзвярэй. Дуброўскі. // Які стаў менш густым, больш празрыстым. Парадзелы змрок.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

арда́, ‑ы, ДМ ‑дзе; мн. орды, ‑аў; ж.

1. Назва дзяржаўных утварэнняў, якія вылучыліся пасля драблення мангольскай дзяржавы Чынгісхана, а таксама стаўка, месцазнаходжанне яе правіцеляў. Залатая арда. Крымская арда. Астраханская арда. // Назва саюзаў вандроўных плямёнаў.

2. Мангола-татарскае войска, якое ўварвалася ў межы старажытнай Русі. // Пра полчышчы азвярэлых варожых войск. Фашысцкія орды. □ Паўстань, народ, злучы ўсе сілы Супроць тэўтонскае арды, Супроць пачвары тупарылай, Што нішчыць сёлы, гарады! Колас.

3. перан. Шумны і неарганізаваны натоўп, зборышча. Наляцелі скурадзёры — Паны чорнаю ардой. Танк.

[Ад цюрк. ordu — палатка хана.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дыбкі́,

У выразе: на дыбкі — а) на заднія ногі (стаць, падняцца і пад.). Конь, пужаючыся незразумелай яму мітусні і музыкі, шарахаўся ў натоўп, станавіўся на дыбкі. Васілевіч. Здаравенны дварняк, бразгаючы ланцугом, падняўся на дыбкі, злосна забрахаў. Хомчанка; б) прама ўверх, дыбам. Зямля скаланулася. Гэта Таня ўзарвала шнурам міну. Паравоз стаў на дыбкі і паляцеў пад адхон. Новікаў; в) перан. рэзка запратэставаць, выказаць нязгоду. [Каб] Сяргей перапрасіў, дык усё і абышлося б, але той стаў на дыбкі і пачаў адмаўляць сваю віну. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

За́ступ ’рыдлёўка, жалязняк’. Рус., укр. за́ступ ’тс’. Польск. zastup ’тс’ (з рус.; Дарашэўскі, 10, 795), zastęp ’група людзей’, ’ахоўны вал’, серб.-луж. zastup ’уваход’, чэш., славац. zástup ’мноства, група людзей, наогул нейкіх элементаў’, славен. zastòp ’уваход’, ’прадстаўніцтва’, ’розум, сэнс’. Ст.-слав. застѫпъ ’дапамога, абарона; натоўп’. Ст.-рус. заступъ ’абарона’ (XII ст.), ’рыдлёўка’ (XVI ст.). Верагодна, што бел. і ўкр. заступ ’рыдлёўка’ з рус., дзе значэнне тлумачыцца тым, што пры працы з гэтым відам лапаты на яе наступаюць нагой. Таму бязафіксны наз. ад заступати (гл. ступаць). Шанскі, 2, З, 66–67; Праабражэнскі, 2, 408.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

scatter

[ˈskætər]

v.t.

1) раскіда́ць

2) разганя́ць

The police scattered the mob — Палі́цыя разагна́ла нато́ўп

3) Phys. расьсе́йваць (про́мні сьвятла́)

v.i.

разыхо́дзіцца ў ро́зныя бакі́, разьбяга́цца, рассы́пацца

раскіда́ньне, разганя́ньне, расьсе́йваньне n.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

herd

[hɜ:rd]

1) ста́так -ку m., гурт -у m.; чарада́ f. (каро́ваў), табу́н -а́ m. (ко́ней)

2) гурт, нато́ўп -у m. (людзе́й)

v.i.

трыма́цца ра́зам, ве́сьці сябро́ўства

v.t.

па́сьвіць (каро́ваў, аве́чак)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

захвалява́цца сов.

1. в разн. знач. заволнова́ться; (начать тревожиться — ещё) забеспоко́иться;

~лася мо́ра — заволнова́лось мо́ре;

нато́ўп ~ва́ўся — толпа́ заволнова́лась;

ра́нены ~ва́ўся — ра́неный заволнова́лся (забеспоко́ился);

2. перен. (прийти в состояние смущения, в замешательство) смути́ться;

хло́пчык ~ва́ўся — ма́льчик смути́лся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шы́цца I несов., разг. лезть (в узкое место);

ш. ў нато́ўп — лезть в толпу́

шы́цца II несов.

1. безл. ши́ться;

мне сяго́ння не шы́ецца — мне сего́дня не шьётся;

2. страд. ши́ться; мета́ться; стега́ться; тача́ться; вышива́ться; см. шыць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)