Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Elemént
n -(e)s, -e
1) стыхі́я
2) элеме́нт
3) pl асно́вы (ведаў)
in séinem ~ sein — адчува́ць сябе́ ў сваёй стыхі́i
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Карце́ць ’карцець, хацецца’ (Нас., Касп., Бяльк., Шат.), ’трывожыць, непакоіць’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ, Юрч., Янк. 1), ’згараць ад нецярплівасці штосьці зрабіць’ (Гарэц.), укр.кортить кого ’карціць зрабіць што-небудзь, падмывае зрабіць што-небудзь’, рус.кортеть ’карцець, адчуваць боль’. Апошняе значэнне можа быць крытэрыем для рэканструкцыі семантыкі праславянскага слова. Да яго добра пасуе серб.-харв.кр̀тити ’мучыць’, параўн. семантыку ў выразе тыпу «пакутлівае жаданне» або «знемагаць, чакаючы што-небудзь». Балтыйскія паралелі да прасл.kъrtiti (параўн. яшчэ балг.къртя ’ламаць, біць’, рус.-ц.-слав.чрьсти ’рубіць’): літ.kir̃sti ’рубіць’, лат.cirst (Слаўскі, 2, 71–72). Гл. таксама кароткі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́лец ’адзін з пяці канцавых частак кісці рукі або ступні ў чалавека; канечны член на лапах жывёл і птушак; валік або стрыжань у машынах’. Агульнаслав.: рус.па́лец, укр.па́лець, ст.-рус., ц.-слав.пальць, польск.palec, славен.pȃlec ’вялікі палец’ і г. д. Прасл.раlъ > palьcь. Роднаснымі лічацца лац.pollex, ‑icis ’вялікі палец (на руцэ, назе)’ (падваенне l у выніку экспрэсіўнага характару), далей нов.-перс.pālidan ’шукаць, ісці па слядах’, балг.пáлам ’шукаю’, ст.-в.-ням.fuolen ’адчуваць’ (Фасмер, 3, 191; Махэк, 429; у Фасмера, гл. агляд літ-ры).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
саро́мецца, ‑еюся, ‑еешся, ‑еецца; незак.
1.Адчуваць сорам, няёмкасць за свае паводзіны, учынкі і пад. [Максім] лавіў сябе на тым, што зайздросціць Мікодыму, і саромеўся гэтага.Машара.Пра гісторыю з лыжамі Воўка саромеўся расказваць у класе.Кавалёў.Пасля.. [Саша] прызналася, што саромелася свайго беднага ўбрання: яна была з беднай сям’і, расла без маці.Шамякін.
2.Адчуваць няёмкасць, бянтэжыцца, канфузіцца. Анежка ж, апынуўшыся ўпершыню на такой адзіноце з.. [Алесем], саромелася і таксама маўчала.Броўка.З імі быў Пеця Зварыкін — ціхі, непрыкметны юнак з доўгімі рукамі, якіх ён вельмі саромеўся і таму заўсёды трымаў за спіной.Васілёнак.//зінф. Не адважвацца рабіць што‑н. з-за няёмкасці, сарамлівасці. [Санька] падцягваць саромеецца, бо вельмі ж у яго тонкі голас супраць баса дзядзькі Якуба.Якімовіч.Валя саромеецца хадзіць на гэтыя вечарынкі і сядзіць вось так доўгімі вечарамі.Шамякін.
3.(звычайназадмоўем). Не цырымоніцца з кім‑н.; дзейнічаць бессаромна, бесцырымонна. — Жылаваты чалавек ты, браце! — падумаў Лабановіч: — Нават за напісанне ліста не саромеешся браць сала.Колас.Не саромеўся [Андрэй] нахлусіць сябру пяць карабоў з коптурам, каб толькі выставіць сябе перад ім ад важным і смелым.Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непако́іцца, ‑коюся, ‑коішся, ‑коіцца; незак.
1.Адчуваць неспакой, трывогу; хвалявацца. Тайна заставалася неразгаданай, і камандзір непакоіўся, што яна можа прынесці вялікія непрыемнасці.Шчарбатаў.Валя.. некалькі разоў набірала нумар шпіталю і, хоць адтуль казалі, што непакоіцца няма чаго, чакала страшнай навіны.Мележ.З лесу, ледзьве перастаўляючы ногі, ішлі тыя, з-за каго так непакоіліся члены групы.Новікаў.
2. Праяўляць клопат, турбавацца. Маці захадзілася каля стала, стары некуды выйшаў. Люба звярнулася да свякрухі: — Чаго вы непакоіцеся, быццам мы з галоднага краю...Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)